De angst voor het ongeziene

De film van Wilders - Acht stellingen

Tegenwicht weblog # 105, 9 maart 2008

Politicus Geert Wilders maakt een film die niemand nog gezien heeft, maar waarover de wereld al zowat op zijn kop staat. De film heet Fitna. 

Fitna

Fitna, ook wel geschreven als fitnah of fitne, betekent beproeving, verleiding, tweedracht, twist, chaos. 

Arabische woorden hebben altijd meerdere lagen van betekenissen, onder andere juist op de godsdienst toegespitste betekenissen. Zo betekent as-shari'ah: 'het pad naar de waterbron', maar de godsdienstige betekenis ligt toch net even iets anders: 'het Pad naar God' natuurlijk, dus 'het onderhouden van diens geboden', dus ook die geboden zelf. 

Hoewel er een Arabisch spreekwoord is: ikhtlâf unmatî ramah, "Onenigheid in de gemeente is een gave Gods", wordt tweedracht gezien als een beproeving door God, dus betekent het ook beproeving, ongeluk, bekoring, verleiding. Daaraan toegeven is een zonde, dus kan het ook betekenen: zonde, misdaad - dus ook: straf. En omdat ongelovigheid de grootste zonde is, kan het ook ongelovigheid betekenen. Zo gaat dat in het Arabisch. 
 

Wat hebben we te verwachten? Vermoedelijk beelden als hiernaast (uit weblog # 95): executeren in de naam van Allah. 

We kennen dit soort beelden al: die van de Inquisitie die 'in de naam van God' ketters, Katharen en heksen executeerde. En van het land met de volste dodencellen: de VS. Daar is het 'in de naam van het volk'. In het Rusland van toen en het China van nu 'in de naam van de communistische ideologie'. En elders weer 'voor Volk en Vaderland'. De geschiedenis en de wereld, ook de atheïstische,  zit er vol mee. 

Acht stellingen hierover  
 

De jonge beul

1. Een boek kan niet inherent gewelddadig zijn, mensen wel

Een boek bestaat uit woorden. Het zijn mensen die ze interpreteren, betekenis geven, misschien een gewelddadige betekenis. In dat geval moet men, naast de teksten, vooral die mensen onderzoeken: hun motieven, emoties, karakter, daden. 

Boeken kan men zien als historisch materiaal, zoals dit het geval is met de bijbelboeken die na Genesis en Exodus komen. Die staan vol met geweld en oorlog. Zelfs de meest  strenge orthodoxe christenen zien dit als historisch materiaal wat je laat voor wat het is. 

Heilige boeken zijn moeilijk te vertalen en te interpreteren: de taal is oud, de inhoud vaak vaag, multi-interpretabel. Zie alleen al de vele betekenissen van het woord fitna. 

De Qur'an is zo'n boek. Mensen interpreteren de tekst en in het geval van de Qur'an is daar nooit overeenstemming over bereikt. De  interpretatie van de Qur'an bestaat niet. 

Historische boeken dient men kritisch te lezen, in de context van hun tijd te plaatsen, te onderzoeken. De islam en de moslims kunnen zich verder ontwikkelen zodra zij dit gaan doen - en het gebeurt al.

Veroordeling van een oud boek door een eenzijdige en latere interpretatie is zinloos. 

"De discussies over de koran laten meningen en lezingen zien die zich niet laten harmoniseren. En die meningen lopen niet alleen uiteen tussen moslimse lezers en niet-moslimse lezers: in tegenstelling tot de indruk die nogal eens gewekt is, is de koran ook binnen islamitische discoursen ee4n punt van discussie."

"Al sinds het eind van de negentiende eeuw wordt niet de koran gezien als obstakel voor modernisering, maar juist die andere bron van de islam: de hadith (overleveringen)."

De koran bestaat niet; themanummer van ZemZem, tijdschrift over het Midden-Oosten, Noord-Afrika en islam; uitgeverij Bulaaq; ISBN 978 90 5460 509 6. 

- - -

Hans Jansen: De historische Mohammed, de Arbeiderspers:

- - -

Over het islamisme, een persoonlijke weerlegging; Een helder licht op de taboes en clichés rondom de islam;  Fouad Laroui, De Geus 2006 

- - -

Rethinking the Qur'an; Towards a Humanistic Hermeneutics; Nasr Abû Zayd, Humanistics University Press 2004

2. Een film die er niet is kan niet verboden worden

Nederland kent geen censuur vooraf, hooguit gebleken strafwaardigheid achteraf in uitzonderlijke gevallen. 
 

Een film die er niet is, kun je niet verbieden; Ivo Barends in Trouw 4 maart 2008. 
 

3. Wat er nodig is, is dialoog en debat

Alleen een dialoog kan mensen bij elkaar brengen. Een dialoog eist gelijkwaardigheid, luisteren, respect en poging tot begrip; wederzijds begrip is het doel. Een debat is iets anders; het doel is hier te winnen, dit mag. Standpunten mogen scherp tegenover elkaar staan en met scherpe argumenten en feiten worden aangevallen en verdedigd. Confrontatie kan,  mag en moet soms deel zijn van een debat. Voor samenleven is dialoog nodig, voor politieke besluiten is debat nodig. Met polarisatie is niemand gediend. 

Teken de petitie  →

"Het is niet de koran die Nederland splijt maar het enorme verschil tussen zij en wij op de gebieden van taalbeheersing, scholing, werkgelegenheid en politieke assertiviteit. [... Er] ontbreekt volledig het besef dat allereerst een breed gedragen collectieve emancipatiebeweging nodig is om deze kloof te dichten."

Niet blijven zeuren over futiliteiten; J.J.A. van Doorn, column, NRC Handelsblad 1 maart 2008. 

4. Provocatie en polarisatie leidt niet tot debat en dialoog

Wilders provoceert voortdurend, maar  ontwijkt het debat; van dialoog wil hij al helemaal niets weten. Hij gaat op geen enkele uitnodiging tot debat in. Hij geeft leuzen, geen argumenten. Als de heer Balkenende een andere mening heeft dan hij, is Balkenende een bange en laffe man die partij kiest voor de Taliban (NRC 5 maart 2008). Hij speelt op de man en op de emotie van het publiek; op de zaak zelf gaat hij niet in. Dit is zwak. 

Toen Wilders 'voorstelde' de Qur'an te verbieden en deze vergeleek met Mein Kampf wist hij dondersgoed dat dit volstrekt onjuist en onhaalbaar is en dat beide boeken historisch en inhoudelijk onvergelijkbaar zijn - niet eens als peren en appels, eerder als pakweg bessen en krokodillen. Toch dropt hij het voorstel. 

Voortdurend tast hij de grenzen af. Zijn manier is provoceren, zijn winst is aandacht, publiciteit. Hij communiceert niet: hij provoceert en zet zijn telefoon uit. Het is een soort guerrillatactiek. Hiermee maakt hij de ander communicatief machteloos en wanhopig - en zichzelf onkwetsbaar. Hij voert een oorlog of strijd: Sein Kampf, de 'liberale' jihad die de ander onvrij maakt, in scherpe tegenstelling met de naam van zijn partij. 

Provocatie polariseert mensen, groepen en standpunten. Confrontatie kan op zich goed zijn, maar alleen als fase in een dialoog of debat dat dan hopelijk ergens toe leidt. Polarisatie leidt tot niets; ja, tot haat. 

Aan haat, polarisatie zonder communicatie, dus aan provocaties hebben we geen behoefte. Van geen van beide kanten overigens - zie hieronder. 
 

[Er volgt een reeks van voorbeelden hiervan.]

Wilders weigert verzoeken tot debat; Janny Groen & Annieke Kranenberg in De Volkskrant, 4 maart 2008.

- - -

"Ik heb jarenlang voor een islamitische baas gewerkt, zelf leiding gegeven aan islamitische medewerkers en langlopende contacten gehad met islamitische regeringen. Als ik één ding heb geleerd is het dat je niet over dé islam kunt spreken of over islamieten of islamitische landen, laat staan dat je de islam in zijn algemeenheid als probleem kunt definiëren." 

Mijn film over de islam; Louise O. Fresco, column, NRC Handelsblad 22 januari 2008. 

- - -

" Wilders hanteert een subtiele, 
neoconservatieve vorm van racisme. De politiek moet dit durven benoemen en er tegen optreden. [...] Het is de hoogste tijd dat dit racisme wordt bestreden."

 Racisme is geen mening; Tineke Bennema & Mahmut Erciyas, Trouw 1 maart 2008. 

- - -

Er is al een tegenfilm gemaakt: 
http://player.omroep.nl/?aflID=6675561  

Dus ... ?

5. Wat geoorloofd is, is nog niet goed

Vrijheid van meningsuiting houdt in dat er van alles gezegd mag worden, ook onware en onprettige en zelfs beledigende dingen over de buurman, de koningin en haar ministers, de Paus, Jezus, God, en dus ook over Allah en zijn Profeet. Maar iets dat mag is daarom nog niet goed. Er zijn altijd normen en grenzen in het spel,  plichten, sociale regels, de noodzaak van respect, dus  verantwoordelijkheid, de plicht om de rede te volgen als hoogste instantie. Onnodig provoceren is onethisch en ook onverstandig, onredelijk. 
 

"Wilders' film zal [...] niet tot gevolg hebben dat de gemiddelde moslim denkt: 'Gut, die Wilders heeft gelijk. Weg met die Koran [... enz]. Natuurlijk niet. Want degene wiens identiteit wordt aangevallen, zal juist gesterkt worden in het ongelijk van de ander. 
Wie de confrontatie zoekt en de strijd bewust aanwakkert zal een oplossing voor een op zichzelf reëel probleem zelfs bemoeilijken. " 

Wilders' film sterkt moslims juist in hun gelijk; Rob de Wijk, column, NRC Handelsblad 1 februari 2008. 
 

6. Wilders legt alle verantwoordelijkheid buiten zichzelf 

Dit oogt niet al te volwassen. Een volwassene erkent de eigen verantwoordelijkheid. Van een parlementslid mag dit toch wel verwacht worden. 

Wilders is politicus, kamerlid. Maar het zijn niet de politici, regering en Kamers, die voor de problemen in de samenleving gezorgd hebben, nee hoor, het zijn de moslims. 

Het is niet Wilders die haat zaait, nee hoor, het is de Qur'an. Het is niet Wilders die wereldwijd onrust zaait, maar premier Balkenende met zijn preventieve maatregelen. 
 

Verwar xenofobie niet met religiekritiek; Shervin Nekuee in NRC Handelsblad 15 februari 2008. 

- - -

Wilders: De Koran zaait haat, ik niet; AD 17 augustus 2007

7. Realisme is geen lafheid

In de oorlog kropen mijn broers bij een razzia achter het kolenhok; de joden die wij in huis hadden kropen op de vliering achter een rij dozen. De fietsen bleven staan. 

Laf? De fietsen werden meegenomen om er tanks van te maken, maar de mensen werden niet meegenomen om er lijken van te maken. In een situatie van overmacht gelden specifieke normen, opdat de waarden overeind blijven. 

Is er nu een situatie van overmacht? Niet helemaal, maar de machtsverhoudingen zijn toch wel flink verschoven sinds in Vietnam bleek dat een grote strijdmacht niet opgewassen was tegen guerrilla's. En nu blijkt dat het grootste leger ter wereld niet opgewassen is tegen de tactiek van de zelfmoordenaars, het nieuwe wapen.

De diplomatie met haar ambassades blijkt niet opgewassen tegen de kennelijk door het regiem opgeroepen opgezweepte heethoofdige massa's. Werknemers in andere landen zijn niet opgewassen tegen fanatiekelingen die in iedere Deen of Nederlander iemand zien die het heiligste schendt. 

Als je die dingen kunt voorzien is het niet laf maar realistisch en verstandig om ze te voorkomen door niet onnodig te provoceren. 

Je hoeft de heftige gevoelens van een ander niet te delen, je kunt er wel rekening mee  houden, zo niet uit humaniteit, de hoogste menselijke waarde, dan wel uit praktisch oogpunt om onnodig leed te voorkomen. 

"Het is, op het eerste oog, een prestatie van formaat voor een politicus die nog geen zes procent van de bevolking vertegenwoordigt, dat hij zoveel aandacht weet te mobiliseren voor het kernpunt van zijn politieke streven, de strijd tegen wat hij noemt de islamisering van de samenleving. 
[..]
Hij heeft voor zichzelf een speelveld gecreëerd dat minder beperkingen kent dan dat van zijn tegenstanders. Dat verschaft hem de ruimte om met zevenmijlslaarzen door de porseleinkast van de democratische rechtsstaat te banjeren en maakt hem tegelijk ongrijpbaar. 
[...]
Wilders scheert intussen de hele islam over één kam, niet als een geloof maar als een gewelddadige ideologie die de westerse liberale cultuur bedreigt. 
[...]
Hij gebruikt de uitingsvrijheid niet als recht, maar als wapen om zijn opponenten in hun democratische fatsoen te gijzelen."

Wilders legt een cordon sanitaire om zijn tegenstanders; Hans Goslinga, column, NRC Handelsblad 1 maart 2008.

- - -

Anil Ramdas bepleit in zijn column "Ondeugendheden" (NRC Handelsblad 25 februari 2008), kort samengevat, om het uitdagen over te laten aan de kunstenaars, bijvoorbeeld filmmakers, en om deze dan vervolgens met rust te laten. Politici hebben hier geen taak, zij hebben een andere. Zij zijn de bewakers van de beschaving, de beschermers van de mensen, niet de scheppers van chaos. Laten zij dus geen provocerende films maken maar de problemen oplossen. 
 

8. Politici behoren zich niet uit te spreken over godsdiensten

Een der beste ideeën uit de Europese geschiedenis is die van de scheiding der machten; een ander goed idee is de scheiding van kerk en staat. Voorts hebben de kunstenaars een ietwat aparte status: zij mogen wel provoceren. 

Wilders overschrijdt deze beginselen door als filmmaker een godsdienst te veroordelen, zij het via het omwegje van 'het is geen godsdienst maar een ideologie', maar de islam is nu eenmaal wel een godsdienst, terwijl elke godsdienst wel iets van een ideologie heeft. 

"Godsdienstvrijheid betekent dat de staat (dus ook de wetgever) geen theologisch oordeel velt over de vraag wat een [goede?] godsdienst is. [...] 
Doordat Wilders op theologische gronden de godsdienstvrijheid wil ontdoen van haar neutraliteit, heft hij tegelijk de godsdienstvrijheid op. Wilders toont zich dus als een gelovige Europeaan die precies weet wat het ware geloof is. Waartoe leidt deze politieke theologie? Een terugkeer naar de Middeleeuwen waar machthebbers het onware geloof uitsloten van de samenleving. 
Een moderne Europese rechtsorde leeft bij de aanvaarding van een polytheïstische samenleving waarin allerlei goden, godsdiensten en claims op waarheid met elkaar vreedzaam dienen te concurreren."