Polarisatie en angst 

Nu het stof van de campagne en de verkiezingen is opgetrokken, maken we de balans op 

Weblog Tegenwicht # 71, 25 november 2006 (aangevuld met de laatste paragraaf op 27 november)

Neocons.nl 

Wel wel, nu heeft Nederland toch nog een neoconservatieve partij gekregen in de vorm van de negen zetels voor de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. Nog onlangs schreven wij dat de kans hierop gering was gezien de versnippering op neoconservatief.nl. Geen opiniepeiler had het ook voorzien. 

"Partij voor de Vrijheid" - een misleidende naam 

Het programma bestaat uit vrijheidsbeperkingen. Men wil 

De partij profileerde zich vooral als anti-islam partij. Men is dus tegen godsdienst? Nee, men is tegen deze godsdienst. Men wil artikel 1 van onze grondwet veranderen: de grondwettelijke gelijkheid moet er uit en het 'feit' dat de wortels van onze cultuur van joods-christelijke en humanistische oorsprong zijn moet er in.  Een onvervalste neoconservatieve agenda - van Nederlandse snit, want men accepteert bijvoorbeeld wel het homohuwelijk. 

Partij van de Polarisatie en de Angst

Dit zou een correctere naam zijn. Men polariseert sterk en antwoordt op de angst die eerst gezaaid is: angst voor 'het andere', 'het vreemde', dus 'de vreemde', in het bijzonder 'de moslims', maar ook voor 'de criminelen', in het bijzonder 'de jonge Marokkanen' - die qua pasport overigens gewoon Nederlanders zijn. Een deel van deze kiezers bestaat overigens uit mensen die in feite vrijwel niet met autochtonen en moslims te maken hebben. Men is er in de verte bang voor. 

"Vaak mensen die zelf niet of nauwelijks in contact komen met Nederlanders die van elders komen." 
(Harm van den Berg & Guus Valk, 'Gordijnbonus' voor partij geert Wilders; NRC Handelsblad 24 november 2006)

"Ze zijn op zoek naar iemand van wie ze beter kunnen worden. Die hen niet nóg armer maakt [*]. En die hun angsten bezweert." 
( Jannetje Koelewijn & Gretha Pama, Aarzelen tot de laatste minuut, NRC Handelsblad 21 november 2001)

[* Wat dit betreft zitten zij  bij het neo-liberale programma van Wilders beslist verkeerd. Tw.]

"Zijn kiezers zijn bange mensen. Het kon natuurlijk niet qua logo, maar Wilders had in plaats van PvdV de PvdA moeten leiden (Partij van de Angst)"
"Zijn machtsbasis is die angst exploiteren [...]."
(Jaap Lodewijks, De stem van Wilders, De Stentor 24 november 2006)

"Degenen die zich vandaag opwerpen als spreekbuis en de verdediging van deze kiezers [...] polariseren. Door eenzijdig in te zoemen op een zogenaamde 'schuldige' voor hun problemen - of het nu de migranten zijn of Europa - dragen ze nog meer bij tot de vervreemding van hun achterban. Ze zien niet of willen niet zien dat deze kiezers het gevoel hebben dat ze hun greep op de toekomst verliezen en eigenlijk angst uitdrukken voor de snelle veranderingen in de wereld."
De Standaard, hoofdartikel, geciteerd in NRC Handelsblad 24 november 2006)

"De moderne burgerij is volgens Motivaction niet ideologisch ingesteld, materialistisch, cultureel behoudend en wat angstig over de boze buitenwereld."
(Guus Valk, Advies aan CDA-leider: praat over snelle auto's; NRC Handelsblad 25 november 2006. 

Negen zetels vertegenwoordigen 4,5% van de stemmers. Voeg hier iets bij van de stemmers op de andere rechtse partijen die de kiesdeler niet haalden, en we komen op een 5%. Bart Jan Spruyt had gemikt op 26 zetels: die van de Fortuyn aanhang, maar deze is zowel links als rechts en verschoof ook naar de linkse èn behoudende SP. 

De scholieren stemden voor een schaduwparlement met zestien zetels voor Wilders (Trouw, Wilders populair in scholierenverkiezingen, 22 november 2006). 

Polarisatie

De verkiezingen van 22 november 2006 leverden een verdeeld land op. Zowel op links als op rechts weken vele kiezers uit van de gematigde naar de meer radicale partijen. We zien een links en een rechts blok dat geen van beide door een meerderheid gedragen wordt. 

Als iemand aan deze polarisatie heeft bijgedragen is het onze premier Balkenende en zijn campagnestrategen van het CDA. Binnen zijn regeringsploeg had onze minister van segregatie Verdonk al erg haar best gedaan. Nu werd in een stuitend inhoudsloze campagne weinig anders gedaan dan een beeld neerzetten van de o zo betrouwbare Leider van het CDA, dat  de economie opgevijzeld zou hebben (meeliftend op de internationale opleving en meer ondanks dan dankzij deze regering), tegen een beeld van een draaiende Wouter Bos, de voorman van de PvdA. 

Bos werd op onfatsoenlijke wijze kapot gemaakt door onze premier, die van de normenenwaarden en het fatsoen. Als er een partij is die sinds haar bestaan beurtelings naar links en naar rechts gedraaid is, het het het CDA, en vermoedelijk staat de volgende draai, dit maal naar links, alweer voor de deur. 

Premier is schuldig aan verloedering; Thomas von der Dunk, NRC Handelsblad 13 november 2006 
"Niet een besmuikte glimlach, maar toenemend ongeloof maakt zich van de toeschouwer meester. Nog nooit is de politieke moraal zo verloederd als juist onder hem."

De riskante polarisatie van het CDA; Esther Lammers, Trouw 20 november 2006 
"De partij polariseert er in de campagne lustig op los, alsof de jaren zeventig zijn teruggekeerd."
"En dat betekent, zegt Bos „dat de afstand van de PvdA met dit CDA nog nooit zo groot is geweest”."
"Geen enkele partij beheerst in deze campagne zo goed de wetten van de televisie-democratie als het CDA. Al hun optredens, toespraken en discussies zijn vooral gericht op het scheppen van beelden, het strooien met oneliners en het beïnvloeden van imago’s. [...] 
Tegelijkertijd laat het CDA geen kans onbenut om de andere partijen zo negatief mogelijk weg te zetten."
"In een televisie-democratie gaat het minder over feiten, en meer over beelden."

Telecratie

Meer dan eerder leidde de televisie deze verkiezingen in. Zoals bekend geeft dit medium niet de werkelijkheid weer, maar een zeer vertekend beeld ervan. Het medium lokt zeer korte spreektijden uit, dus eerder korte stellingen en beelden dan een echt debat. Wat verscheen was een stuitend gebrek aan inhoud (Europa, het onderwijs, integratie en segregatie) en een overmaat aan goede beelden van de sprekers en contrabeelden van de tegenstanders. Deze door de  spindoctors neergezette virtuele beelden verdringen de inhoud en de werkelijkheid. De grillige zwevende kiezer reageert op deze virtuele beelden, weten de campagneteams. 

Kees Versteegh, De stelling van Eugène Roorda: De reclame heeft gewonnen, de politiek verloren; NRC Handelsblad 25 november 2006. 

J.J.A. van Doorn, Grilligheid, uw naam is kiezer; Trouw 25 november 2006. 
"[De kiezer] is grillig geworden, irrationeel in zijn keuzegedrag en overgevoelig voor minieme impulsen van buitenaf."
"De campagnemedewerkers van hun kant doen alles om de politieke werkelijkheid door imagovorming te camoufleren."

Amerikaanse toestanden dus in Nederland. Telecratie, dodelijk voor een vertegenwoordigende democratie. 

(Maarten van Rossum, Massamedia vertekenen de (politieke) werkelijkheid; De Stentor 23 november 2003)

Tendensen

Het gros van de kiezers is in sociaal-economisch opzicht gematigd links en in ideologisch opzicht gematigd conservatief, gegroepeerd dus rond de ChristenUnie die haar zeteltal zag verdubbelen ondanks haar nadruk op haar orthodox christelijke basis. In die zin hebben de conservatieven gewonnen omdat ideologie, ideeën, uiteindelijk de richting van de politiek bepalen. De SP is in sociaal-economisch opzicht links, solidair met 'de zwakken', maar ideologisch is zij behoudend, ook sociaal-economisch omdat zij de rechten van 'de werkende klasse' wil behouden en geen structurele wijzigingen wil in ons sociaal-economisch bestel. Met name in de zorg wil zij terug naar het collectieve en weg van het neoliberale private kapitalistische model. 

Verlangen naar meer cohesie

Er is een andere tendens, terecht geconstateerd door Gabriël van den Brink in zijn open brief "Geachte heer Balkenende" in NRC Handelsblad van 25 november 2006: 

Guus Valk: 

"Verloren hebben de partijen die voortborduren op ideeën van de jaren negentig, libertijnse partijen als D66, GroenLinks, VVD en, in iets mindere mate, PvdA. Het zijn partijen die de mens als een individu zien, dat voor zichzelf opkomen en maximale vrijheid verlangt."
Hij citeert onderzoeker Martijn Lampert, die spreekt over de doelgroep van het CDA als "... cultureel behoudend, soms wat angstig over de boze buitenwereld. Die mensen zoeken zekerheid, maar zijn gevoelig voor hypes."
(Na de verkiezingen Aanhoudend Wisselvallig; NRC Handelsblad 25 november 2006)

Zo ook Trouw in

Deze formatie is het moment om het politieke onvermogen te overstijgen; Trouw, Commentaar, 25 november 2006
De verkiezingsuitslag laat opkomst en consolidatie zien van partijen die het accent leggen op de gemeenschap en het eigene, zoals de SP, de Partij voor de Vrijheid, het CDA en de ChristenUnie. Zij appelleerden, de een meer dan de ander, aan de angst voor het vreemde en de behoefte aan zekerheid en geborgenheid.
Daarentegen laat de uitslag een neergang zien van partijen die een open houding tegenover de wereld innemen en de nadruk leggen op individuele vrijheid, de PvdA, de VVD, GroenLinks en D66. Ook hier zijn er gradaties, maar opvallend is dat de verschuiving zich niet voordoet op de klassieke links-rechts schaal, maar dwars door de blokken heenloopt en uitschiet op de flanken.

Verlangen naar meer binding, meer cohesie dus, meer samenzijn en minder (doorgeschoten) individualisme, dus niet voor marktwerking, privatisering, individuele welvaart, consumentisme ofwel neo-liberalistisch kapitalisme. Als de winst van de SP iets zegt, is het wel dit.

Meer cohesie bereikt men niet door 'de anderen' uit te sluiten of op te sluiten. Dat geeft een tijdelijke nep-binding van de overgeblevenen, de blanke autochtone rijke en wellicht christelijke hogere middenklasse: de aanhang van Wilders' Partij van de Polarisatie en de Angst met een achterban die 'de ander' feitelijk nauwelijks in het echt tegenkomt en dit ook niet wil, maar er wel erg bang voor is.

Cohesie bereikt men door in 'de ander' het medemenszijn te herkennen en te erkennen, door zichzelf en de ander te respecteren, met 'de ander' in een dialoog het samenleven al zoekend gestalte te gaan geven. Zo komt men ook tot gemeenschappelijke waarden en normen - prettig voor Balkenende dus die hier zo aan hecht, maar die zijn eigen fatsoensproject nogal tegenwerkt.

Er is meer nodig dan cohesie

Prof. Dr Kees Schuyt noemt in zijn boek en voordien in De Volkskrant (Zoek binding, maar ook tegenbinding; de Volkskrant, 11 november 2006) vier "steunberen van de samenleving" die naast sociale cohesie door gedeelde waarden en normen evenzeer nodig zijn: 

Hij constateert dan over de VS: 

dan staan de vier signalen allemaal op rood.

Als, zoals in Nederland,

dan staan de signalen van de democratie op groen."

Dit is mooi. Houden zo, Behoud het goede. En loop dus niet blindelings achter de VS aan, zoals de neoconservatieven.nl, nu verenigd in Wilders' negen zetels, doen. Kritisch Tegenwicht lijkt ons blijvend nodig.

Recht spreken is ons niet allemaal gegeven, wetenschappelijk onderzoek ook niet, maar wel het geweldloos oplossen van conflicten en vooral: tolerantie.