Start Weblog Inhoud Wat is nieuw English

Vaderlandse geschiedenis, een wandkaart ter bevordering van onze identiteit.

Geschiedenisles op de basis- en middelbare school

Tegenwicht Opinie # 44

Een wandkaart met de geschiedenis van Nederland, dat is de bedoeling van De Nederlandse canon. Elke basisschool en middelbare school moet met zo’n wandkaart gaan werken. De wandkaart vertelt aan de hand van een vijftigtal afbeeldingen de belangrijkste gebeurtenissen en personen van onze geschiedenis. 

Onze kennis van de geschiedenis is bedroevend. Dit gaat ten koste van ons identiteitsbesef. We moeten onze wortels kennen, weten uit wat voor hout we zijn gesneden.

 ‘De geschiedenis laat zien waarin een klein land groot kan zijn’, aldus Balkenende tijdens een CDA-partijcongres [*1].

[*1  Trouw: 14 oktober 2006. Letter en Geest, pag. 2 Jos Palm]

Hij sprak grote verwachtingen uit over deze wandkaart. De wandkaart zou kunnen bijdragen aan goed burgerschap, aan het ontwikkelen van waarden en normen.

‘Met een canon wordt het voor de inwoners van Nederland gemakkelijker om over gemeenschappelijke kennis over geschiedenis, cultuur en samenleving van Nederland te beschikken en die kennis met elkaar te delen. En het onderwijs legt een stevige basis voor deze gedeelde kennis’, aldus Van der Hoeven in een persconferentie. [*2]

[*2 Inleiding minister Van der Hoeven bij de persconferentie over de start van de canoncommissie (31-08-2005)]

Kennis van onze geschiedenis, identiteit, waarden en normen, burgerschap, in menig artikel over dit onderwerp kun je als deze begrippen terug vinden. Geschiedenis is in, denk maar aan de verkiezingen van ‘de Grootste Nederlander Aller Tijden' in 2004 en de vele geschiedenisquizzen op tv en in spel.

In dit artikel wil ik ingaan op deze discussie. Kennis van de geschiedenis is meer dan het kunnen opdreunen van historische feiten. Geschiedenisles is subjectief en daarom spannend en uitdagend. Nederlandse geschiedenis heeft te maken met identiteit, onze identiteit.

De wandkaart

De commissie laat de geschiedenis beginnen bij de Hunebedden. Deze werden ca. 3000 v.Chr in Drenthe door ‘onze’ vroege landbouwers neergezet. Andere items zijn: Willem van Oranje, Spinoza, de Statenbijbel, De Grondwet, Annie M.G. Schmidt en als laatste Europa.

Deze wandkaart moet onze kinderen leren hoe Nederland geworden is wat het nu is. Het moet dus bijdragen aan een soort van identiteitsbesef. Gedeelde kennis is, zegt men, nodig voor een nationale identiteit

De wandkaart werd ontwikkeld door De Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon. Deze commissie staat onder leiding van prof. Dr. Frits van Oostrom [*3]. De wandkaart wordt de canon genoemd en de afbeeldingen fungeren als vensters die zicht bieden op meer. 

[*3 Prof. Dr. Frits van Oostrom is president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Trouw, 17 oktober 2006 – pag. 2]

Deze twee begrippen, canon en vensters, wil ik graag nader toelichten. Vaak staat er in dit artikel achter een naam of historisch begrip (venster X). Dit verwijst naar een concreet venster op de wandkaart, welke te vinden is op < http://www.entoen.nu/  >. 

Canon en vensters 

Als protestant theoloog moet ik bij het woord canon gelijk denken aan de canonieke bijbelboeken. 66 Boekjes die samen de Bijbel vormen. De canon staat vast, ze is een gegeven waar binnen de calvinistische traditie niet aan gesleuteld kan en mag worden. Dit kan niet de bedoeling zijn van deze canon der Nederlandse geschiedenis. 

Wie zegt mij immers dat de geschiedenis begint bij de Hunebedden in Drenthe? Waarom niet bij de Batavieren? Of beter bij de Acte van Verlating, waarbij de heerschappij van Filips II nietig werd verklaard en de Gewesten als één staat onder heerschappij van koning Willem I (venster 28) verder ging. Vervolgens de vraag waarom specifiek voor deze vijftig vensters is gekozen? Er moeten vele andere mogelijkheden en benoemdenswaardigheden te noemen zijn.

Is het eigenlijk wel te doen om onze geschiedenis in 50 plaatjes te beschrijven? Het laatste boek wat ik heb geraadpleegd, ‘Algemene geschiedenis der Nederlanden’, beslaat zo’n vijftien delen. Een enorm boek… Ter nuance moet ik vermelden dat ongeveer de helft over onze zuiderburen, België en Luxemburg, gaat. Maar dan nog spreken we over ruim zeven dikke pillen geschiedenis. Samengevat nu in vijftig plaatjes.

De Nederlandse canon

Hier als beeld: 

< http://www.entoen.nu/ >

En hier als lijst: 

  1. Hunebedden - vroege landbouwers (circa 3000 voor Christus )

  2. De Romeinse limes - op de grens van de Romeinse wereld (47-circa 400) 

  3. Willibrord - verbreiding van het Christendom (658-739) 

  4. Karel de Grote - keizer van het avondland (742-814) 

  5. Hebban olla vogala- het Nederlands op schrift (circa 1100) 

  6. Floris V - een Hollandse graaf en ontevreden edelen.( 1254-1296) 

  7. De Hanze - handelssteden in de Lage Landen (1356-circa 1450) 

  8. Boekdrukkunst - revolutie in reproductie (circa 1450) 

  9. Erasmus - een internationaal humanist (1466?-1536) 

  10. Karel V - de Nederlanden als bestuurlijke eenheid (1500-1558) 

  11. De Beeldenstorm - godsdienststrijd (1566) 

  12. Willem van Oranje - van rebelse edelman tot vader des vaderlands (1533-1584) 

  13. De Republiek - een staatkundig unicum (1588-1795) 

  14. De Verenigde Oostindische Compagnie - overzeese expansie (1602-1799) 

  15. De Beemster - Nederland en het water (1612) 

  16. De grachtengordel - stadsuitbreidingen in de 17de eeuw (1613-1662) 

  17. Hugo de Groot - pionier van het moderne volkenrecht (1583-1645) 

  18. De Statenbijbel - het boek der boeken (1637) 

  19. Rembrandt - de grote schilders (1606?-1669) 

  20. De Atlas Major van Blaeu - de wereld in kaart (1662) 

  21. Michiel de Ruyter - zeehelden en de brede armslag van de Republiek (1607-1676) 

  22. Spinoza - op zoek naar de waarheid (1632-1677) 

  23. Slavernij - mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld (circa 1637-1863) 

  24. Buitenhuizen - rijk wonen buiten de stad (17de en 18de eeuw) 

  25. Eise Eisinga - de Verlichting in Nederland (1744-1828) 

  26. De patriotten - crisis in de Republiek (1780-1795) 

  27. Napoleon Bonaparte - de Franse tijd (1769-1821) 

  28. Koning Willem I - het koninkrijk van Nederland en België (1772-1843) 

  29. De eerste spoorlijn - de versnelling (1839) 

  30. De Grondwet - de belangrijkste wet van een staat (1848) 

  31. Max Havelaar - aanklacht tegen wantoestanden in Indië (1860) 

  32. Verzet tegen kinderarbeid - de werkplaats uit, de school in (19de eeuw) 

  33. Vincent van Gogh - de moderne kunstenaar (1853-1890) 

  34. Aletta Jacobs - vrouwenemancipatie (1854-1929) 

  35. De Eerste Wereldoorlog - oorlog en neutraliteit (1914-1918) 

  36. De Stijl - revolutie in de vormgeving (1917-1931) 

  37. De crisisjaren - samenleving in depressie (1929-1940) 

  38. De Tweede Wereldoorlog - bezetting en bevrijding (1940-1945) 

  39. Anne Frank - jodenvervolging  (1929-1945) 

  40. Indonesië - een kolonie vecht zich vrij (1945-1949) 

  41. Willem Drees - de verzorgingsstaat (1886-1988) 

  42. De watersnood - de dreiging van het water (1 februari 1953) 

  43. De televisie - doorbraak van een massamedium (Vanaf 1948) 

  44. Haven van Rotterdam - poort naar de wereld (vanaf circa 1880) 

  45. Annie M.G. Schmidt - tegendraads in een burgerlijk land (1911-1995) 

  46. Suriname en de Nederlandse Antillen - dekolonisatie van de West (vanaf 1945) 

  47. Srebrenica - de dillema's van vredeshandhaving (1995) 

  48. Veelkleurig Nederland - de multiculturele maatschappij (vanaf 1945) 

  49. De gasbel - een eindige schat (1959-2030?) 

  50. Europa - Nederlanders en Europeanen (vanaf 1945)

De Bijbelse canon is, na een lang proces van debat, vastgesteld op het Concilie van Hippo ((393) en Carthago (397) [*4]. Er valt niet meer aan te tornen, geen woord eraf en geen woord erbij. De canon van onze geschiedenis mag hoop ik nog wel even doorlopen. Of bedoelen ze met venster vijftig, Europa, dat we eigenlijk niet meer Nederlander, maar toch vooral Europeaan zijn geworden?

[*4 Dowley T, Handboek van de geschiedenis van het Christendom. J.N. Voorhoeve – Den Haag. Pag. 105/106]

Ook het begrip ‘vensters’ heeft voor mij een religieuze betekenis. Tijdens een diaconale reis naar st. Petersburg, ik ben daar een jaar geweest, heb ik een paar keer een Russisch Orthodoxe viering mogen meemaken. De Russisch Orthodoxe kerk staat vol met Iconen. Deze Iconen zijn afbeeldingen van heiligen en fungeren als vensters naar de hemelse gewesten. Je waant je door die vensters als het ware in de hemelse gewesten. Je wordt deel van de Goddelijke geschiedenis. Door de eucharistieviering kun je dit ook zintuiglijk proeven. Het is geen afstandelijk gebeuren, maar je bent er deelgenoot van. Je doet er volop aan mee.

Nu terug naar die wandkaart met haar vensters. Dienen deze ook als iconen? Maken ze ons deelgenoot van de geschiedenis? Leert ze ons 

de tolerantie van Erasmus (venster 9), 

de expansiedrift van de VOC (venster 14), 

liefde voor de kunst via Rembrandt (venster 19), 

liefde voor de waarheid via Spinoza (venster 22), 

oog voor de wantoestanden in de wereld via Max Havelaar (venster 31), 

de pijn en ellende van onze grootouders tijdens de 1e en 2e Wereldoorlog (venster 36 en 38), 

solidariteit en zorgzaamheid via Vadertje Drees (venster 41) en 

respect voor Europa (venster 50)? 

En draagt dit alles bij aan een Vaderlandse identiteit? 
Bestaat er zoiets als een Vaderlandse identiteit? 
Is dit een nuttig begrip? 

Van Batavier tot Balkenende

Waarom de commissie onze geschiedenis bij de hunebedden in Drenthe laat beginnen wordt niet toegelicht. Eén ding is in ieder geval zeker, deze vroege landbouwers waren zich van de notie Nederland totaal niet bewust. Ik zou liever bij de Germanen beginnen, en dan met name de Batavieren, een groepje doorgewinterde sterke en heldhaftige mannen die ons land via Lobith door de Rijn zijn binnengekomen. Niet dat ze enig idee hadden in Nederland te zijn beland, Nederland bestond immers niet. Zij waren gewoon bezig met een roeiwedstrijdje in uitgeholde boomstammen. Van Batavier tot Balkenende, klinkt toch goed?

Geschiedenis en identiteit, vanaf wanneer voelden onze voorvaderen zich Nederlander?

Floris de vijfde (venster zes), de Hollandse graaf, leefde in de Bourgondische tijd. Nederland werd toen bestuurd door allerlei edelen, hertogen en graven. Zij wilden graag eenheid, want dat bestuurt makkelijker. Er was echter totaal geen eenheid. Werd de ene stad aangevallen, dan was er geen andere stad die dacht ‘kom laat ik mijn broeder en landgenoot in nood eens te hulp schieten’. Stedelijke solidariteit was ver te zoeken. Men voelde zich Delftenaar, Amsterdammer of inwoner van Luik. Vervolgens werd het een poos stil en wilde men zich nog wel burger van een Gewest noemen, maar geen Nederlander.

Kunnen we na de Nederlandse opstand, ook wel bekend als de 80-jarige oorlog, dan spreken van Nederland? Het feit dat men toen voor een stadhouder koos, en dus weer een vorst verwachtte, geeft weinig besef van Nederlandse identiteit. De regenten hebben zelfs tot drie maal toe de stadhouder naar huis gestuurd. Nederland bestond toentertijd uit grotendeels van elkaar onafhankelijke Gewesten.

In de 18e eeuw ontmoeten we de Patriotten (venster 26). Dit was een groep burgers die zich verzette tegen stadhouder Willem V. Het vaderland moest om. De Patriotten hielden zich bezig op twee terreinen: 

1) verbetering van lokaal gebied.

2) Verbetering op nationaal niveau.

De Patriotten waren dus de eersten die zich bewust waren van hun Nederlandse identiteit. Zij wilden dit overbrengen en ontwikkelden onderwijs-lectuur waarin voor het eerst wordt gesproken over het Vaderland. Zouden Balkenende en Van der Hoeve hebben afgekeken bij de Patriotten om zodoende ook het onderwijs als invalshoek te nemen om de Nederlandse identiteit te verspreiden?

De Patriotten staan bekend om hun vaderlandliefde. Ze discussieerden over waarden en normen, trainden door gezamenlijk te marcheren en, hoe Nederlands, evalueerden en vergaderden urenlang onder het genot van de nodige drank. De Patriotten vormden de politieke basis van onze Nederlandse staat.

Existentie

De wandkaart met haar vensters brengt ons in de geschiedenis. Ze nodigen ons uit deelgenoot te worden van een echt verhaal, ons verhaal. Volgens de storytelling-theory van Gerbner en Gross komen daarin de vragen aan de orde die iedereen bezighouden, zoals

de vraag naar de existentie: wat is er?

Die naar de prioriteiten: wat is belangrijk?

Die naar waarden: wat is goed, wat is kwaad? En tot slot

die naar de onderlinge verhoudingen: wat hangt waarmee samen? [*5]

[*5 Trouw: 18 oktober 2006. pag. 2 Willem Breedveld]

Ex-sisteert’ betekent letterlijk ‘buiten zichzelf staan’. Niet opgaan in jezelf. De mens kan afstand van zichzelf nemen en zichzelf daardoor ontwikkelen. De vensters van de geschiedenis nodigen ons uit om verder te kijken dan onze neus lang is, om als het ware ‘buiten onszelf te treden’ en deelgenoot te worden van de geschiedenis.

Door deelgenoot te worden van de geschiedenis word je deelgenoot van Nederland. Je voelt je meer en meer Nederlands burger. Zo wordt de zoektocht naar onze identiteit een fascinerende zoektocht, met achter elk venster een nieuw verhaal.

Subjectief

Deze boeiende en fascinerende zoektocht heeft wel één groot nadeel. Ze is niet objectief. Geschiedenisfeiten zijn vaststaand, daar valt niet aan te tornen [*6]. Geschiedenisles is echter méér dan het overbrengen van feiten. Geschiedenis vraagt, net als Maatschappijleer en Godsdienst, om een principiële benadering. 

[*6 Zelfs dat is subjectief, sommige geschiedkundige feiten worden door grote groepen ontkent. Denk aan de genocide in Armenië en de Holocaust tijdens WO II. Bij dergelijke ontkenningen spelen doorgaans politieke motieven een belangrijke rol.]

Twee zaken spelen hierbij een rol:

verschil in visie en

selectie van de feiten.

Verschil in visie heeft te maken met de manier waarop je het verhaal vertelt.

Een voorbeeld: De ontzuiling (ook wel ontkerstening genoemd). De liberalen zullen dit uitleggen met begrippen als

‘emancipatie’,

‘loskomen uit de kerkelijke houtgreep’ en

‘groei naar rationele individuele burgerschap, waarbij men los van een kerkelijke binding beter tot zijn recht komt’.

De Calvinisten zouden het anders uitleggen. Zij zouden begrippen gebruiken als

‘ontkerkelijking’,

‘secularisatie’ en met name

‘verloedering van de samenleving – van God los – Sodom en Gomorra’.

Ik chargeer om het principe duidelijk te maken. Het gaat er maar net om hoe je het bekijkt…

Hebben Luther en Calvijn de kerk tot reformatie gebracht of gescheurd en geschaad?

Zien we de VOC als een prachtige multinational met enorme expansiedrift en als een handelsbekwame onderneming waar we met trots op kunnen terug kijken? Of leggen we de nadruk op de slavernij, kolonialisatie en alle uitwassen die ermee samen gingen?

Het selecteren van lesmateriaal maakt geschiedenis ook subjectief. Selecteren is noodzakelijk, maar niettemin subjectief. Elke keuze impliceert afvallers. Waarom zijn bijvoorbeeld

de Batavieren niet genoemd?

Jan Salie?

Thorbecke?

De verzuiling en ontzuiling?

Abraham Kuyper?

De seksuele revolutie?

Pim Fortuyn? Uitgerekend Pim Fortuyn kwam in de eerdergenoemde verkiezing grootste Nederlander aller tijden vooraan uit de bus.

Bovenstaande feiten geven de geschiedenisleraar, vakgroep en/of het schoolbestuur een enorme verantwoordelijkheid. Onderwijs is namelijk vrij om alle onderdelen zelf toe te lichten zoals het die zelf ziet. Onze staat streeft geen ideologie aan (zoals het communisme), maar vrijheid van meningsuiting, vergadering en onderwijs. Een hoog goed. 

Nationale identiteit? 

Nationalisme is gevaarlijk, het kan leiden tot oorlog of in elk geval tot isolement, terwijl we leven en moeten leven in een zich globaliserende wereld. Globalisering valt niet tegen te houden, het is al een feit, we moeten er goed mee zien te leven. 

"We"..., dus er is wel iets van een "wij" nodig, als land en natie, als taalgemeenschap, culturele en politieke gemeenschap, bij voorkeur zonder intern een wij↔zij tegenstelling. Dus toch 'iets van een groepsidentiteit', maar dan wel graag een goede: geen zich angstig de ogen sluitende en zich isolerende gemeenschap, maar een open en tolerante gemeenschap - die wij ooit geweest zijn [*], die we nu wat kwijt zijn, die we op moderne wijze moeten zien te herstellen. 

[* Over geschiedenis gesproken, het is opmerkelijk hoeveel filosofen van de Verlichting uit hun land gevlucht zijn en hun toevlucht vonden in het Nederland met zijn vrije pers, zijn godsdienstvrijheid, zijn tolerantie en intellectueel klimaat. Zie Jonathan I. Israel, Enlightenment Contested; Philosophy, Modernity, and the Emancipation of Man 2670-2752,  Oxford University Press 2006, of minstens de inspirerende boekrecensies hierover waar wij nog op zullen terugkomen in een aanvulling van ons stuk over de Verlichting)

Dus: nationale identiteit? Prima, maar dan niet die van de VOC of Michiel de Ruyter (zie hieronder), maar die van de Verlichting in gemoderniseerde vorm, een eigentijdse, eigenwijze identiteit in een zich globaliserende wereld. 

De commissie die de canon samenstelde relativeert haar eigen werk onmiddellijk: 

"Het is géén keurslijf en géén dictaat. Geen zaligmakend einddoel, maar een inspirerend fundament om op verder te bouwen. [...] 
Met dit nadrukkelijke voorbehoud pareert de commissie op voorhand de meest voor de hand liggende kritiek op het begrip canon, dat de laatste jaren steeds meer aanwezig is in discussies over Nederland, nationale identiteit en cultuur. Een canon is geen van bovenaf opgelegde staatskennis, maar een handzame leidraad voor het onderwijs. 
Ook over een ander gevoelig punt is de commissie glashelder. De canon is een doel op zichzelf, geen middel om iets anders te bereiken. Gedeelde cultuurhistorische kennis is geen vehikel om burgerschap of integratie te bevorderen. Daarmee distantieert de commissie zich van haar opdrachtgever, minister Van der Hoeven, die dat wel degelijk als nevendoel beschouwt. Voor de Onderwijsraad, waar de minister haar opdracht aan ontleent, staan burgerschap en onze culturele identiteit zelfs voorop. [...] 
De commissie wil niets weten van het begrip nationale identiteit; in de internationale, multiculturele wereld van vandaag is het een bedrieglijk, ja gevaarlijk begrip." 
(Een canon die geen wet wil zijn; Mark Duursma, NRC Handelsblad 16 oktober 2006) 

De voorzitter Frits van Oostrom: 

"Ik denk niet dat er zoiets bestaat als dé nationale identiteit van een land."
(Er bestaat niet zoiets als de identiteit van een land; Frits van Oostrom wil een levende geschiedenis van Nederland; Bart Funnekotter, NRC Handelsblad 16 oktober 2006) 

Deze discussie speelde al eerder, toen de VVD bij monde van Zsolt Szabo on 2005 de regering vroeg om in in 2007 de 440ste geboortedag van Michiel de Ruyter groots te gedenken. 

,,De eigenschappen van Michiel de Ruyter staan model voor de Nederlandse identiteit." 
,,De VVD wil vooral De Ruyters karakter ten voorbeeld stellen aan de jeugd. We willen de nationale trots terugbrengen bij de mensen.'' 
,,Ik beschouw Michiel de Ruyter als een ware liberaal die de economische belangen van Nederland en de vrijheid van godsdienst verdedigde. Die twee zaken horen tot de kern van de Nederlandse identiteit.'' 
(Zsolt Szabo: Michiel de Ruyter belichaamt de Nederlandse identiteit; Elsbeth Etty, NRC Handelsblad 5 november 2005) 

Slotwoord

We leven als 

"de kudde die aan je voorbij graast, niet wetende wat gisteren, wat vandaag is, en alleen maar vreet en dartelt."
Aldus Nietzsche. 

We lijken in een impasse te verkeren. Na de politieke moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en na elf september 2001 heeft Nederland in de woorden van historicus Piet de Rooy 

"zichzelf in de war verklaard, en gaat het bij de geschiedenis te rade om zichzelf weer opnieuw te vinden".

Laten we hopen dat de herontdekking van de geschiedenis helpt bij het ontwikkelen van nationaal historisch besef en dat we mede hierdoor uit de impasse kunnen klimmen door een eigentijdse versie ervan te ontwerpen. Dat we onze werkelijke en huidige identiteit opnieuw vinden en verder ontwikkelen.

Kortom

Hecht niet te veel aan een begrip als 'nationale identiteit'. Leg die in geen geval op. 

Nationale identiteit? Prima, maar dan niet die van de VOC of Michiel de Ruyter, maar die van de Verlichting in gemoderniseerde vorm, een eigentijdse, eigenwijze identiteit in een zich globaliserende wereld. 

Geef onderwijs! Benut hierbij de canon.nl: de wandkaart als remedie tegen onwetendheid. 

Met dank aan:

http://www.leerhelp.nl/pt/pr/nedgesch.htm [link werkt niet meer]
Een website met een overzicht van de Vaderlandse geschiedenis.

Vaderlandse Geschiedenis - Herman Beliën (historicus aan de Universiteit van Amsterdam) - 2004 ISBN: 90-8530-002-9

http://www.entoen.nu 
Een website met de landkaart afgebeeld en toegelicht. Deze website is een uitgave van de Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon

 

Start Weblog Inhoud Wat is nieuw English