Citaten uit

Waarom populisten juist nu winst boeken

Marjon op de Woerd - Trouw - 15/05/2014

Veel Europeanen kleuren volgende week het vakje van een populistische, veelal eurosceptische partij rood. Wie zijn die kiezers? Waarom stemmen ze op die partijen?

[... ... ...]

Het zijn de populistische partijen zoals die van Beppe Grillo, eurosceptisch en gericht tegen de 'elite', die bezig zijn aan een opmars in heel Europa. Wie zijn de kiezers van deze partijen? Wat hopen Europese burgers in deze partijen te vinden?

Zoeken, vinden, hopen? Ach, het is veel simpeler dan dat, zegt de Italiaanse politicoloog Roberto D'Alimonte. [... :]

"De mensen in Europa zijn gewoon teleurgesteld en heel erg boos. De economische crisis en de werkeloosheid, daar gaat het om."

Dat blijkt ook uit de laatste Eurobarometer waarin EU-burgers gevraagd wordt naar hun grootste zorgen. Gemiddeld zegt bijna de helft van de ondervraagden uit alle 28 EU-landen de werkloosheid als grootste zorg te zien voor hun land. De dagelijkse boodschappen die duurder worden en de onzekerheid wat betreft de economie volgen vlak daarachter.

Revolte van lageropgeleiden

"Het vertrouwen in nationale regeringen is laag en veel mensen, onder wie Italianen, zien Europa als deel van het probleem en niet van de oplossing", zegt D'Alimonte [...]. Europa kan volgens hem geen alternatief meer bieden voor dit nationale wantrouwen. "Het is te laat. Europa heeft geen antwoord gegeven op het probleem. Het vertrouwen is weg."

Populisten die tegen de zittende macht ageren, zijn in het gat van wegkwijnend vertrouwen gesprongen. Al sinds het Verdrag van Maastricht in 1992 neemt het euroscepsisme toe en winnen de populisten terrein. Dat concludeerde Armèn Hakhverdian, universitair docent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, die de relatie tussen opleidingsniveau en euroscepticisme in twaalf EU-landen onderzocht.

Laagopgeleiden zijn beduidend eurosceptischer dan hoogopgeleide Europeanen, bleek uit zijn studie. Volgens Hakhverdian zijn hoogopgeleiden dankzij school en studie vaak kosmopolitischer en hebben zij economisch gezien minder te vrezen van de open grenzen.

"Lageropgeleiden worden nu eenmaal sneller verdrukt op de Europese arbeidsmarkt dan hogeropgeleiden."

Volgens Hakhverdian is die 'revolte van lageropgeleiden' dus vooral na het Verdrag van Maastricht tot stand gekomen. Een gemeenschappelijke munt, Europees volkslied, vlag in de maak en een Europees paspoort - het zijn allemaal beslissingen die tot weerstand hebben geleid.

"Let wel", zegt hij waarschuwend, "er bestaat bijna geen fundamenteler symbool van nationale soevereiniteit dan een munt."

Dus buiten de duurdere boodschappen en de frustraties van al die werkloze Europeanen, wijst de Amsterdamse politicoloog op de angst voor een wegkwijnende nationale identiteit en soevereiniteit nu Europa groter en groter wordt.

[...] D'Alimonte [... :]

"Misschien is dat in Nederland of het Verenigd Koninkrijk het geval, maar hier in Italië niet hoor. Het gaat gewoon om geld en banen."

Pocketbook voting

[...] André Krouwel, politicoloog aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van de stemhulp KiesKompas [... :]

"Sinds de euro is de Europese Unie niet meer een abstracte ver-van-mijn-bed-show. Opeens raakt het de mensen in de portemonnee." Klinkende munten dus als drijfveer voor de politieke stem.

Ook Krouwel ziet een 'sterke oververtegenwoordiging' van lageropgeleiden in de aanhang van 'populistische' anti-immigratiepartijen, die vele malen eurosceptischer zijn dan kiezers van andere partijen.

[...]

Ook bij de PVV van Geert Wilders is dit zichtbaar: binnen zijn achterban zijn lageropgeleiden tweeënhalf keer meer vertegenwoordigd dan bij het electoraat van andere partijen.

[... ...]

Succesvolle campagne

In Hongarije stemde tijdens de laatste verkiezingen één op de vijf Hongaren op de extreem-rechtse partij Jobbik. En dat waren dus niet alleen laagopgeleide kiezers van het platteland; Jobbik is opvallend populair onder jonge hoogopgeleiden. Ook zij zijn net als veel Europese medeburgers teleurgesteld in de huidige machthebbers en in de invoering van de markteconomie. De transitie heeft hen niet gebracht waar ze op hoopten en dan zijn er ook nog de problemen met een grote groep Roma die te lang ontkend zijn.

Dat Jobbik de hoogopgeleiden weet aan te spreken, heeft te maken met een succesvolle campagne op sociale media, concludeerde denktank Demos onlangs. Het bureau ondervroeg tweeduizend facebookvrienden van Jobbik naar hun drijfveren. Van die Jobbikfans heeft één op de vijf een universitaire opleiding, het grootste gedeelte is man. De ondervraagden zeggen teleurgesteld te zijn in de samenleving, ze vertrouwen nationale en Europese instituties niet en zijn pessimistisch over de toekomst van Hongarije.

Ook Roberto D'Alimonte ziet veel hoogopgeleiden onder de aanhang van Beppe Grillo, volgens de Italiaanse politicoloog een 'populist pur sang'.

[...]

Waarom zich onder eurosceptici steeds meer hoogopgeleiden bevinden? Het is gissen naar het antwoord, geen van de drie politicologen weet het exacte antwoord. "Ook hoogopgeleiden ervaren concurrentie op de arbeidsmarkt door de open grenzen of hebben hun baan verloren door de eurocrisis", oppert de een. "Het tekort aan democratische legitimiteit of corruptie binnen de Europese Unie zouden redenen kunnen zijn", zegt de ander.

Drang

Volgens de Italiaanse politicoloog D'Alimonte willen mensen - hoogopgeleid of laagopgeleid, man of vrouw - simpelweg 'radicale verandering'. Een ding is zeker volgens KiesKompas-directeur André Krouwel:

de mythe dat het "alleen maar tokkies zijn die op dit soort partijen stemmen, is absoluut niet waar".

[...] UvA-politicoloog Hakhverdian [... :]

"Sinds de crisis zie je dat het vertrouwen in de politiek als geheel is afgenomen. Dan hebben we het dus over de regering, het parlement, partijen en politici."

Hij benadrukt dat de sleutel voor een positievere blik op Europa in handen ligt van de nationale regeringen.

"Als het nationale vertrouwen herstelt, herstelt het vertrouwen in de Europese Unie ook sneller."

Allemaal boeven

Veel burgers maken geen onderscheid tussen politieke instituties, of ze nou nationaal of Europees zijn. In beide gevallen gaat het om politieke systemen met dezelfde boeven, denkt menig kiezer.

[...]

Dat dat inderdaad geldt voor het vertrouwen van burgers in de nationale overheid, regering en de Europese Unie toont de Eurobarometer. Het burgervertrouwen in die drie loopt volledig evenwijdig aan elkaar. Alle pieken en dalen sinds 2004; het nationale en Europese vertrouwen lijken aan elkaar verbonden. Maar wat veel mensen niet weten is dat het vertrouwen in de Europese Unie sindsdien altijd groter is dan het vertrouwen in het nationale.

Volgens André Krouwel varen de anti-elitaire populisten wel bij dit gebrek aan vertrouwen in het totale systeem.

"Ze stellen de zittende macht voor als onbetrouwbare, luie, incompetente schurken die uitsluitend uit zijn op eigen gewin en weinig oog hebben voor de belangen van het volk", schreef hij al in 2006 in zijn boek over politiek cynisme.