Onzin natuurlijk, zegt journalist Rob Vreeken. Toch is dit wel wat
islamcritici volgens hem lijken te denken.
„Roei de islam uit, roepen zij, want zodra die religie verdwijnt,
verdwijnt ook de onderdrukking van de vrouw.”
Vreeken publiceerde onlangs het boek ’Baas in eigen boerka’, om
te laten zien dat de werkelijkheid complexer is.
„De positie van vrouwen in de islamitische wereld wordt bepaald
door een hele waaier aan maatschappelijke en economische factoren.
Daar is de godsdienst er één van – niet de geringste, maar ook
niet de meest dominante.”
[...]
Vreeken noemt vrouwenbesnijdenis als voorbeeld.
„Veel mensen denken dat die wordt voorgeschreven door de islam,
maar dat is niet zo. Vrouwenbesnijdenis is een cultureel en tribaal
verschijnsel, dat je met name in Afrika tegenkomt. Het komt daar voor
in islamitische én in christelijke landen, zoals Ethiopië.’’
Toch komt vrouwenbesnijdenis vooral voor in islamitische landen. En
in de beleving van veel moslims heeft religie er wel degelijk mee te
maken.
„Dat klopt. Vrouwen besnijden hun kinderen vaak omdat ze denken
dat het van de godsdienst moet. Dan kan ik wel komen aanzetten met
mijn verfijnde onderscheid tussen cultuur en religie, maar wat hebben
zij daar aan?”
Je zult dus ook die religieuze beleving moeten veranderen om
vrouwenbesnijdenis uit de wereld te helpen.
„Ja. Je moet bijvoorbeeld proberen om de plaatselijke imams om te
praten. Dat wordt in de praktijk ook vaak gedaan.
Mensenrechtenorganisaties halen er dan een islamitische
godsdienstdeskundige bij, die uitlegt dat vrouwenbesnijdenis nergens
in de Koran of in de islamitische traditie voorkomt. Zo’n imam
blijkt dan vrij makkelijk te overtuigen. Want vrouwenbesnijdenis komt
dus echt niet in de Koran voor.”
En hoe zit dat met polygamie?
„Dat is een groter probleem. Polygamie wordt wel toegestaan door
de Koran en is ook verankerd in het familierecht van bijna alle
moslimlanden – met uitzondering van Turkije, Tunesië en landen in
Centraal-Azië. Dat familierecht is gebaseerd op de sharia, het
islamitische recht. [...] Voordat je zo’n wet kunt veranderen, moet
er heel wat water door de Nijl stromen. De religie is onaantastbaar.”
Toch is religie niet bepalend voor de positie van de vrouw in
moslimlanden, zegt u.
„Islamitische culturen zijn overwegend vrouwonvriendelijk van
aard, dat moet je gewoon vaststellen. Maar komt dat door ’de’
islam? [...]
Ik kijk liever hoe het er concreet aan toegaat in islamitische landen.
En dan constateer ik inderdaad dat vrouwen in die landen als
tweederangsburgers worden behandeld. Net als trouwens in heel veel
andere landen – islamitische landen hebben niet het patent op
vrouwonderdrukking.”
Maar ze onderdrukken vrouwen dus wel, volgens u?
„Ja, maar je moet uitkijken met die term. De sharia bevat
bijvoorbeeld ook wetten die je vrouwvriendelijk kunt noemen, zoals de
plicht van mannen om hun vrouw te onderhouden. Het grote nadeel
daarvan is dat vrouwen in een afhankelijke positie worden gehouden.
Maar dat laat onverlet dat vrouwen wél verzorgd worden door hun
man. Als gewone volksvrouw in Zuid-Teheran geef je dat voorrecht niet
zomaar op.
Ook polygamie wordt niet door alle vrouwen als een probleem
ervaren. Vooral in Senegal trof ik bij veel vrouwen een soort
gelatenheid aan. Ze aanvaardden hun lot. ’Zo gaat het nu eenmaal’,
zeiden ze.”
Vinden vrouwen in de islamitische wereld dan zelf wel dat ze
onderdrukt worden?
„Islamitisch feminisme is getalsmatig erg marginaal. Maar dat
betekent niet dat alle andere vrouwen blij zijn met hun positie. [...]”
Wat kan vrouwen in moslimlanden helpen zich te emanciperen?
„Dé motor achter vrouwenemancipatie is onderwijs. Beter
geschoolde vrouwen kregen betere banen en zijn mondiger. [...]
„Ook belangrijk is het ontstaan van kleinere gezinnen. Dat is
voor ons iets vanzelfsprekends, maar voor moslimvrouwen betekent het
een revolutionaire verandering. [...].”
Kan de islam ook een positieve rol spelen bij emancipatie?
„Nee, ik heb daarvan geen voorbeelden gezien. Al putten
moslimfeministes zelf wel een bevrijdende boodschap uit de Koran. Wat
de Koran zegt over vrouwen is een verbetering ten opzichte van de
toenmalige cultuur, beweren deze feministen. [...]
„Het probleem is natuurlijk dat dit een contextuele en dynamische
lezing van de Koran vereist. Maar die is uit den boze voor
moslimtheologen. De Koran kan niet nog een keer geschreven worden of
op maat worden gemaakt voor de moderne tijd. Met déze Koran moeten we
het tot in alle eeuwigheden doen.”
