Citaten uit

Na één workshop je vader vergeven voor incest

Hoe onschuldig is de populaire methode Hellinger om familieproblemen op te lossen?

Anke Manschot, in Opzij september 2005

De Hellinger familie-opstellingen zijn wereldwijd populair om problemen met je familie op te lossen. Maar de grondlegger ervan, de Duitse ex-priester Bert Hellinger, oogst behalve veellof ook de nodige kritiek. Psychiater Nelleke Nicolai": 'Ik raad incestslachtoffers de familie-opstellingen af.'

Afgelopen zomer woonde ik een workshop Hellinger familie-opstellingen bij. Vijf vriendinnen gingen mij voor. Ze waren er enthousiast over. Hoogste tijd dus om het zelf eens mee te maken, ook al had ik geen prangend probleem met mijn familie op te lossen. 

De Hellinger familie-opstellingen zijn bedoeld om inzicht in je familiegeschiedenis te krijgen. Hoe je bijvoorbeeld onbewust een last van je vader, moeder of ander familielid
met je mee kunt torsen. Of hoe te vroeg afgestorven loten in je stamboom jouw levensloop hebben bepaald. 

Om dit emotioneel te kunnen begrijpen, wordt er een opstelling van je familie gemaakt, waarbij jou wordt getoond hoe jij en je familieleden op elkaar reageren. Jij geeft kort aan waarmee je kampt, bijvoorbeeld een conflict met je broer. De begeleider wil meestal alleen maar weten uit hoeveel leden je familie bestaat, of er mensen jong zijn overleden en of er zelfmoordenaars en zwarte schapen zijn. 

Jijzelf vraagt aan andere deelnemers of ze jou, je broer, je ouders en/of andere familieleden willen spelen. Spelen is eigenlijk geen goede term, ze moeten proberen het te 'zijn'. Groepsleden worden niet alleen ingezet voor personen, levend of dood, maar zonodig ook voor abstracte begrippen als verdriet, pijn, het noodlot, God, de dood, een geheim. 

Volgens grondlegger Bert Hellinger (1925), die als missionaris kennismaakte met mythische krachten in Afrika, gebeurt er tijdens zo'n opstelling vaak een soort wonder. De deelnemers voelen door een 'systemische energie' de emoties en geheimen aan van de familieleden die zij vertolken. 

Zo kan iemand 'aanvoelen' dat je moeder geleden heeft onder een abortus waar jij als dochter niets van afweet. Daardoor zou er bij jou een loutering plaatsvinden en het familiesysteem weer in balans komen. En dat alles niet in oeverloze sessies, maar in een workshop van een of twee dagen. 

Eerlijk is eerlijk: ik heb tijdens de workshop, waar vier mannen en zes vrouwen aan meededen, ook een sterk staaltje van 'aanvoelen' meegemaakt. Twee mannen, die een oudere man vertegenwoordigden - de een 'was' hem als jongeman, de ander zoals hij nu is - kregen beiden pijn in hun rechterhand. De persoon erachter bleek inderdaad sinds een ongeluk in zijn diensttijd heftige pijnen in die hand te hebben, terwijl er niets aan te zien was. 

Ikzelf ervoer ook dat er als 'figurant' van alles met je gebeurt.

[...]

De begeleidster, die overigens integer overkwam, kapte mij echter af als ik probeerde meer inzicht in een familiedrama te krijgen. Hoe zit dit en hoe zit dat? Het zou er volgens haar niet om gaan wie er gelijk heeft, maar om een dieper niveau van inzicht. Ze had ook anderszins alles strak in de hand. Zo schreef ze als een toneelschrijfster telkens de tekst voor. Souffleerde zinnen als: 

Die voorgekauwde zinnen zijn een belangrijk onderdeel van de methode Hellinger. Evenals het buigen na afloop van een opstelling. Bedoeld als buigen voor het lot.

[...]

Bert Hellinger heeft wereldwijd school gemaakt: in China, Japan, Korea, Venezuela en noem maar op. In Duitsland werken er zo'n 2000 en in Nederland zo'n honderdvijftig mensen met zijn methode, die inmiddels ook in het bedrijfsleven wordt toegepast. Dan heet het een organisatie- of systeemopstelling en worden er werkgevers en werknemers opgesteld. 

Maar Hellinger wordt naast bewonderd ook verguisd. Vooral in zijn vaderland Duitsland wordt hij in boeken en artikelen onder vuur genomen. Ook een deel van zijn aanhang heeft zich inmiddels van hem gedistantieerd. 

Zo heeft Hellinger traditionele ideeën over de man-vrouwverhouding. In zijn bestseller De verborgen dynamiek van familiebanden zegt hij dat hij erop tegen is dat mannen het  vrouwelijke en vrouwen het mannelijke in zichzelf ontwikkelen. En dat de liefde er zeer bij gebaat is als een vrouw een man volgt. 

[...]

Hellingers opvattingen over incest ontmoeten ook veel weerstand. Een man komt volgens hem tot deze daad doordat hij naar liefde hunkert. Omdat zijn vrouw hem die niet kan geven, zou ze bewust of onbewust haar dochter aan hem aanbieden. 

Hellinger laat in zijn happenings vrouwen die door hun (stief)vader zijn misbruikt tegen hun moeder zeggen: 

'Mama, ik heb het voor jou gedaan en ik stem ermee in het voor jou gedaan te hebben.' 

De dader blijft buiten schot. 

Psychiater Nelleke Nicolai kent vier incestslachtoffers die van een Hellinger-workshop in de war zijn geraakt. 

'Ze moesten de dader vergeven, maar waren daartoe niet in staat, waardoor ze zich nog schuldiger voelden. Je kunt vergeving niet afdwingen. Je kunt pas vergeven als je een coherent beeld hebt van de dader, van zijn slechte en goede kanten. Als je hem niet alleen als een monster ziet.'

Overigens schrijft Hellinger zelf niet voor dat incestslachtoffers moeten vergeven. In De verborgen dynamiek van familiebanden meldt hij: 

'Ik heb waargenomen dat het niet gepast en zelfs onmogelijk is voor een kind om zijn ouders te vergeven voor incest.' 

'Ik zal incestslachtoffers nooit tot vergeving dwingen,' zegt 'therapeutisch coach' en trainster Corrine Mulder, die sinds drie jaar Hellinger-workshops geeft. 'Als dat niet van binnenuit komt dan versterkt het de pijn, raken ze nog meer verstrikt.' 

Hellinger-begeleidster EIs Thissen werkt er wel naartoe dat incestslachtoffers of verkrachte vrouwen zichzelf vergeven, juist omdat ze vaak met schuldgevoelens kampen. Dan laat ze hun vervanger zeggen: ik vergeef mezelf dat ik in die situatie terecht ben gekomen. 'Mijn ervaring is dat het vrouwen erg oplucht.' 

[...]

Veel Hellinger-begeleiders in Nederland zijn net zoals de grote roerganger zelf geen psycholoog of psychiater, maar komen uit het alternatieve circuit. Rijp en groen kan het doen. 

Psychiater Perquin heeft net zoals andere criticasters ook sterke bedenkingen tegen het beginsel dat de begeleider de deelnemers woorden in de mond legt, er een soort toneelstukje van maakt. 

'Dan komen mensen er niet zoals in een echte therapie zelf achter wat ze nou precies willen. Hoe het allemaal in elkaar zit. Een proces dat vaak veel tijd kost.' 

Perquin snapt wel waarom veel mens en ondanks alle kritiek toch laaiend enthousiast zijn over de familie-opstellingen.

'Dat heeft met massapsychologie te maken. Mensen slepen elkaar mee, blijken er behoefte aan te hebben om met elkaar heftige dingen mee te maken. En of dat nu bij Lowlands of in een Hellinger-workshop is, doet er dan niet zoveel toe.'

Meerinformatie: