Citaten uitBye, bye, liberalismeHoe volgens Negri en Hardt het liberalisme zijn eigen graf graaftMarije de Vries, Filosofie Magazine, september 2004 Sinds het einde van de Koude Oorlog zijn zelfs de meest geëngageerde mensen grotendeels om: het liberalisme lijkt de enige politieke optie voor de westerse wereld. Antonio Negri en Michael Hardt betogen echter dat het liberalisme, net als ieder ander 'parasitair' politiek systeem voor haar, spoedig ten onder zal gaan.
Waar de oude Europese staten ook nu nog krampachtig vasthouden aan hun statische politieke systemen gebaseerd op disciplinemacht, hebben de Verenigde Staten volgens Negri en Hardt veel beter begrepen waar de toekomst heengaat: een wereldgroot Empire. De politieke constitutie van dit Empire is niet gebaseerd op discipline, maar op 'biomacht'. BiomachtDe filosoof Michel Foucault kwam enkele decennia geleden met de theorie - die niet alleen aangehangen wordt door Negri en Hardt maar ook door andere hedendaagse linkse filosofen als Giorgio Agamben en Alain Badiou - dat disciplinemacht meer en meer plaats heeft gemaakt voor biomacht of biopolitiek. Waar disciplinemacht van buiten het individu in toom houdt, is biomacht letterlijk veel 'indringender'. Je zouu kunnen zeggen dat biomacht als het ware in ons lichaam wordt gebeiteld. Biomacht kan dat doen, doordat het bepaalt wat 'normaal' is - letterlijk: de norm stelt - en wat niet. Foucault heeft dat onderzocht op het gebied van de seksualiteit en psychiatrie. Binnen die twee disciplines wordt het normale duidelijk onderscheiden van het abnormale - waanzin en perversies. Wat volgt is een zelfdisciplinering: ieder individu legt zichzelf de norm op, wil zichzelf zelfs de norm opleggen, want abnormaal zijn wil niemand. De truc van biomacht is, kortom, dat men zich er vrijwillig aan onderwerpt zonder door te hebben dat men zich sowieso ergens aan onderwerpt. Ontsnappen is bijna onmogelijk, in tegenstelling tot disciplinemacht - waarbij het individu zich nog enigszins aan de macht kon onttrekken door burgerlijke instituties te mijden. Je kunt zelfs zeggen dat biomacht ons leven 'produceert'; door exact te dicteren wat de norm is waaraan ons leven moet voldoen, geeft het ons leven vorm en zin. Het is daarmee machtig geworden over alle facetten van ons leven (sociaal, economisch, cultureel, et cetera). Bovendien verspreidt de expansiekracht van het kapitalisme deze biomacht over de hele wereld. Mensen gaan daardoor meer en meer hetzelfde leven leiden en krijgen steeds meer dezelfde behoeftes. 'Vorm en zin' van ons leven zijn geformuleerd als hamburgers van McDonalds en plasma-televisies, maar ook als de schoonheidscultus van een gebruinde strakke huid en facelifts: de kapitalistische droom wordt de droom van eenieder. Alle facetten van het menselijk leven worden in verband gebracht met producten en daarmee vercommercialiseerd: liefde, seks, kinderen krijgen, oprechtheid, passie, vriendschap, reizen, et cetera. De economische productie en de politieke constitutie zijn meer en meer gaan samenvallen: ze 'produceren' ons gedrag, onze normen, onze opvattingen, kortom: ons 'zijn'. Volgens Negri en Hardt hebben deze ontwikkelingen een aantal gevolgen voor (het gezicht van) het liberalisme. Een van de belangrijkste, naast de ondergang van de natiestaat, is dat de liberale burgermaatschappij verdwijnt. De oude instituties zoals de kerk, de school en de vakbonden, veelal gebaseerd op disciplinemacht en weinig flexibel, verdwijnen door de komst van het nieuwe Empire. Negri en Hardt beschouwen ze dan ook als fossiele instellingen. [...] Paradoxaal genoeg heeft het kapitalisme er [...] voor gezorgd dat de macht geëxplodeerd is: macht heeft zich zowel 'extern' uitgebreid over de wereldse massa, als 'intern' - in de verschillende lagen van onszelf. Zij is daarmee overal en ongrijpbaarder dan ooit. De gebeurtenissen op 11 september 2001 hebben de macht van het Empire bovendien nog intenser gemaakt. Zoals Negri opmerkte in een interview met het Franse weekblad 'Le Nouvel Observateur':
Er is geen ontkomen aan het almachtige Empire, er buiten staan is meer en meer onmogelijk. Vrijheidsdrang[...] Steeds meer mcnsen pikken de economische pendant van het liberalisme niet meer, volgens Negri en Hardt. Enerzijds staan er fundamentalistische bewegingen op, zowel van christelijke als islamitische origine, die reageren op het opkomende Empire, anderzijds zijn er postmodernistische bewegingen die het Empire liever zien gaan dan komen. Welke bewegingen ook nu de overhand lijken te hebben, Negri en Hardt zijn er van overtuigd dat het systeem na Empire een mensvriendelijke zal zijn. Dat heeft zijn oorsprong in de veranderende productiewijze van het Empire. Waar vroeger de productie draaide om machines, draait het nu steeds meer om communicatie, kennis en taal. En die laatste drie spelen zich in de hoofden van mensen af, waardoor ook het 'surplus' - de winst van de arbeid - grotendeels in de hoofden terecht zal komen. Dit in plaats van in de zakken van de kapitalist, zoals voorheen. [...] De vrijheidsstrijd van de 'proletariër' wordt ietwat vergemakkelijkt doordat er amper machtscentra zijn in het Empire. Omdat de macht verdeeld is over knooppunten wordt de massa steeds oncontroleerbaarder. Migratiestromen zullen toenemen door mensen die uit noodzaak of plezier elders op de wereld willen gaan werken, wonen en rondreizen. Creativiteit, spontaniteit en een eigenwijze wil tot vrijheid zullen er voor zorgen dat mensen zich meer en meer onttrekken aan het Empire. En de laatste resten van het liberalisme zullen daarmee verdwijnen, als het aan Negri en Hardt ligt. [...]
|