Citaten uit
Wat ons bindt en verdeelt
Atlas van Europese waarden
Esther Hageman, Trouw 23 juni 2005
Esther Hageman Atlas of European Values, Uitgeverij Brill,
Leiden. ISBN: 9004144609, 140 pagina’s, 200 kaarten, € 136,75
In de crisis rond de Europese Grondwet is het onderwerp actueler dan ooit: Wat bindt Europeanen
eigenlijk? De zojuist verschenen
Atlas of European Values laat vooral verschillen zien; in het geloof en ook op andere
terreinen. Turken zijn, in vergelijking met andere landen, erg intolerant.
[... ... ... ]
Europa vormt qua waarden een bonte lappendeken, wordt al snel
duidelijk. [...
A]ls de kaarten in de waardenatlas iets duidelijk maken, dan is het de diversiteit binnen de abstractie die we ’Europa’
noemen.
Neem bijvoorbeeld het geloof. Dat Europa seculariseert is sinds langer dan vandaag
bekend. Maar, blijkt uit het EVS, ruim de helft van alle Europeanen bidt, mediteert of contempleert minstens eenmaal per week. Drie van de vier Europeanen
(maar slechts zes van de tien Nederlanders) vinden zichzelf ’een religieus mens’. In vrijwel elk land is de groep die zichzelf omschrijft als ’geen religieus mens’
kleiner.
[...]
De zichzelf ’religieus mens’ noemende Europeanen verschillen onderling flink in de frequentie waarmee ze naar een kerk
gaan, of hoe ze God zien. Nederland, België en Duitsland blijken niet het sterkst
geseculariseerd [...].
[... ...]
Moslims zeggen in groten getale ’ja’ (94 procent) op de vraag of ze kracht en troost uit hun geloof
halen. Orthodoxen en rooms-katholieken zeggen dat niet zo massaal, maar toch: 83 respectievelijk 72
procent. Onder protestanten zegt slechts 52 procent dat zijn geloof kracht en troost
biedt.
Ook het beeld dat men van God heeft, verschilt. In Nederland zijn niet zoveel mensen die geloven dat er een ’persoonlijke’ God bestaat - een God tot wie te bidden
valt. Nederlanders horen tot de categorie Europeanen die zich het meest thuis voelen bij een omschrijving als „Er bestaat wel een soort van God, geest of levenskracht” - Nederland is dus een land van ’ietsisme’. En niet alleen Nederland.
Fransen, Belgen, Denen en Zweden zien God ook zo. Maar in Duitsland gelooft de grootste groep in een persoonlijke God.
Er zijn ook terreinen waarin Europeanen veel meer op elkaar lijken. Neem bijvoorbeeld de kijk op
kinderen. Er heerst grote overeenstemming dat een kind bij vader en moeder thuis moet wonen om tot een gelukkig mens op te groeien - in grote delen van Europa staat meer dan 87 procent van de mensen achter die
stelling, en nergens komt de steun onder de vijftig procent.
Maar zodra het gaat over de emancipatoire kant van ’kinderen hebben’, dan lopen er direct weer duidelijke scheidslijnen over de Europese
kaart.
[...] Zo ook met het vaderschap. [...]
Tolerantie is een waarde waar Europeanen aan zeggen te hechten - maar het onderscheid met onverschilligheid is moeilijk te
maken. In het EVS moest de vraag ’Naast wie zou u niet willen wonen?’ verhelderen hoe tolerant iemand is. Of,
preciezer, jegens wie iemand tolerant is, want je kon kiezen uit 12 pispaaltjes: van ’criminelen’ tot ’mensen met een groot gezin’.
Helaas hebben de makers van de waardenatlas de antwoorden op die vraag (op één uitzondering
na) niet per land weergegeven, maar gegroepeerd per regio.
[...]
Alleen over Turkije wordt apart vermeld hoe daar de voor- en afkeuren voor een buurman
liggen. Turken blijken van vrijwel iedere buitenbeen een vrij massale afkeer te hebben - massaler dan in West- of
Noord-Europa.
[...]
Nummer 3 op de afkeer-topdrie is in West-Europa ’een zigeuner’ (met ruim 30
procent) en in Turkije ’een zware drinker’ - maar die afkeer is, met bijna 90
procent, opnieuw veel massaler dan in West-Europa. Het bezwaar tegen een buitenlandse werknemer als buurman leeft in Turkije (met 47
procent) ook veel sterker dan in West-Europa (ruim 10 procent). Een moslim als
buurman, daar zitten ze in Turkije - allicht - totaal niet mee. In West-Europa zit zo’n 15 procent daar wel
mee.
Is Europa moreel gezien een huis in verval? Om daar helderheid in te krijgen moesten de deelnemers over een lange lijst van 18 omstreden
onderwerpen, variërend van zwartrijden in het openbaar vervoer tot euthanasie en
homoseksualiteit, zeggen hoe ’gerechtvaardigd’ ze het vinden.
Dat in Nederland en Zweden het minst bezwaar bestaat tegen euthanasie en homoseksualiteit verbaast vast
niemand; dat IJsland nummer drie staat op de topdrie voor homotolerantie is
verrassender, net als het weetje dat homohaat binnen Europa het sterkst leeft in
Hongarije, Albanië en Montenegro.
Van de 44 onderzochte landen wordt homoseksualiteit in maar 15 landen min of meer ’gerechtvaardigd’
geacht. In de 29 andere dus niet. Over euthanasie zijn de gemoederen iets gelijker
verdeeld: in 19 landen is de stemming vrij positief, in 25 is die negatief.
„Misschien tot veler verrassing: de resultaten wijzen uit dat in alle Europese landen strikte morele regels gelden”, schrijven de makers van de atlas. „Dat geldt met name voor
wetsovertredingen, maar zelfs echtscheiding - dat over geheel Europa nog het sterkst gerechtvaardigd geacht wordt - wordt maar in de helft van de gevallen
geaccepteerd.”
Bovendien tolereert Europa, áls het tolereert, niet bepaald gul: op een schaal van 1 tot 10 blijft de tolerantie erg vaak onder de 3. De onderzoekers verbinden daar niet de conclusie aan dat Europa helemaal niet zo’n tolerant werelddeel is.
In plaats daarvan schrijven ze: ,,De enige gerechtvaardigde conclusie is dat er in Europa geen moreel verval is. Als zodanig kan de toename van de criminaliteit dus niet verklaard worden uit losser wordende morele
normen.’’
- - -
[... ... D]e Amerikaanse socioloog Ronald Inglehart [... :] Er is wel een culturele scheidslijn die het Westen en de islamitische (en
orthodox-christelijke) wereld verdeelt - alleen gaat die niet over democratie, maar over
seks.
Daar zit volgens socioloog Ronald Inglehart de werkelijke kloof. Moslims en ’het Westen’ willen beide
democratie, maar denken zeer verschillend over echtscheiding, abortus, de gelijkheid der geslachten en
homorechten.
Esther Hageman Atlas of European Values, Uitgeverij Brill, Leiden. ISBN: 9004144609, 140 pagina’s, 200
kaarten, € 136,75
