02-3 Castratie

Castratie in Nederland en elders

Een duister hoofdstuk

2002 # 3

Vanaf 1970 worden er in Nederland geen homoseksuelen meer gecastreerd, de laatste gevallen dateren van 1969. Wij hebben het hier over het chirurgisch verwijderen van de testikels. Van sterilisatie spreekt men wanneer alleen de afvoerbuizen van de geslachtsklieren onderbonden worden ten einde zwangerschap te voorkomen.

De meeste castraties werden uitgevoerd in een katholieke psychiatrische inrichting in Heilo. Een der bekendste slachtoffers van deze radicale "behandeling" was volgens Hans Renders de schrijver en dichter Jan Hanlo.

Het was de psychiater A.J.A.M.Wijffels die een groot voorstander was van castratie (Lat. castratio van castus= rein) en die gedurende jaren deze ingreep propageerde. Over hoeveel homoseksuelen (en anderen) het gaat is niet bekend omdat de statistieken niet nauwkeurig werden bijgehouden. De patiënten werden gemanipuleerd en ondergingen de ingreep "vrijwillig". Deze zaken werden ook niet naar buiten gebracht. Het zal altijd een duistere bladzijde in onze geschiedenis blijven.

Overigens is de castratie zo oud als de mensheid en diende allerlei doelen. Het medische aspect kwam pas veel later aan bod. Mogelijk werden de eerste castraties op krijgsgevangenen uitgevoerd, dit had immers een afname van de strijdlust tot gevolg. Gecastreerde krijgers bleken gewillige slaven. Even belangrijk waren echter de afgesneden geslachtsorganen van dode of levende vijanden ten einde deze als overwinningstrofeeën te kunnen tonen.

De Egyptenaren hadden een andere gewoonte. Bij krijgsgevangenen werden penis of hand afgesneden. Teneinde minderwaardige nakomelingen te voorkomen liet koningin Semiramis het scrotum verwijderen bij ziekelijke mannen.

In Peking bestond een fabriek voor het "maken" van castraten ten behoeve van het Hof. De keizer kon beschikken over drieduizend castraten (eunuchen). Prinsen en prinsessen moesten zich tevreden stellen met "slechts" dertig.

Medici in Europa kwamen in het verleden maar al te snel tot de conclusie dat ontmanning een goede oplossing was voor de meest uiteenlopende kwalen: epilepsie, morele zwakzinnigheid, pseudologia phantastica, fetischisme, zelfs exhibitionisme komt op dat lijstje voor, naast o.a. pederastie en biseksualiteit.

Prof.Dr.E.D.Wiersma beschrijft het volgende geval:

"Een patiënt van ongeveer dertig jaar werd voortdurend door gedachten van geslachtelijke aard in beslag genomen. Hij werd ongeschikt voor zijn werk, onaneerde sterk, had neiging tot exhibitionisme, liep naar publieke vrouwen, viel vrouwen op straat lastig. Hij vroeg raad aan tal van doktoren, maar vond geen baat. Ten slotte ging hij naar Duitsland, waar hij gecastreerd werd. Daarna deed hij met opgewektheid zijn werk, leefde geregeld en was verlost van zijn vroegere ziekelijke neigingen"
(Nederlandsch tijdschrift voor Geneeskunde, 16 maart 1935, te vinden op bladzijde 1074).

Of wij heden ten dage nog tot zo’n eenvoudige conclusie zouden komen valt te betwijfelen. Het lijkt te mooi om waar te zijn.

In de jaren zestig bracht ik een bezoek aan Ethiopië, een land dat bekend staat voor snelle castraties. Juist in die dagen werd een Amerikaan op een buitenweg bloedend naast zijn auto gevonden. Hij was slachtoffer van een overval en bleek gecastreerd. Ik logeerde in het Hotel Roma, het kan niet Italiaanser, aan de muur afbeeldingen uit het tijdperk van Mussolini. Tijdens een rit in de omgeving van Addis Abeba ontdekte ik ergens in het niets een Ristorante Napoli. Het lag niet ver van een verlaten spoorlijn. De menukaart was oneindig lang, ik kon mij niet voorstellen dat al die schotels verkrijgbaar zouden zijn. En toch, het was wél zo.

De Siciliaanse eigenaar schoof de schuifdeur van een kast open die de hele muur besloeg en mijn oog viel op een ontelbaar aantal blikjes uit Italië. Hij hoefde de maaltijden alleen maar op te warmen! Ik was de enige gast. In de omtrek zat een groep oudere Italianen onder enkele bomen, vroegere soldaten overgebleven uit de Italiaanse koloniale oorlog die nooit meer naar het vaderland terugkeerden. Tijdens die oorlog castreerden de Abessiniërs alle krijggevangenen… Misschien uit schaamte niet meer naar huis teruggekeerd? Het was een weemoedige middag.

De ontmanning werd overigens ook uit godsdienstige overwegingen vrijwillig uitgevoerd (zie afbeelding), en last but not least werden jongetjes (koorknapen) vóór de puberteit gecastreerd met het doel de jongensstem te behouden.

De 17e en de eerste helft van de 18e eeuw wordt beschouwd als de bloeitijd der castraten, vooral in Italië. Farinelli, Vittori en Senesino behoren tot de bekendste. Het was Leo XIII die een einde maakte aan dit gebruik binnen de kerk.

Dr.Frits Bernard

Literatuur

Hans Renders: Zo meen ik dat ook jij bent. Biografie van Jan Hanlo; de Arbeiderspers, Amsterdam, Antwerpen 1998

Hans Wantoch: Zur Frage der Sterilisation und Kastration geistig und sexuell Abnormer; Schweizerische medizinische Wochenschrift, I, Zürich 1934