Citaten uit

Zingeving moet

Jackeline Kuijpers
NRC, rubriek Schoolvoorbeeld, NRC 22 maart 2003

De school moet een levendige en pluriforme waardengemeenschap worden,
vindt bijzonder hoogleraar Wiel Veugelers.

VOLGENS prof. dr. Wiel Veugelers ligt het accent verkeerd in het huidige publieke debat over waarden en normen en de rol die het onderwijs daarin kan, spelen.

"Het gaat te veel over de handhaving van regels. Bovendien is de discussie nu te veel verweven met het vraagstuk van de integratie. Dan krijg je al snel een wij-zij verhaal, en dat is helemaal fout. We moetenjuist communicatie op gang brengen. En die rol kan het onderwijs vervullen. Er moet meer aandacht komen voor de ontwikkeling van waarden en normen. De school moet een levendige en pluriforme waardengemeenschap worden."

Dat bepleitte Wiel Veugelers in zijn oratie ter gelegenheid van de aanvaarding van zijn bijzonder hoogleraarschap 'Educatie vanuit een humanistisch perspectief' op 10 maart aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. [...]

"Waarden zijn oordelen gebaseerd op een idee over wat goed en slecht is. Het zijn persoonlijke keuzes, ze sturen iemands gedrag. Normen zijn in regels vastgelegde waarden. In elke groep van de samenleving vindt normontwikkeling plaats, waarbij de waarden van de dominante groep min of meer tot norm van de groep verheven worden. Normen zijn dus impliciete of expliciete afspraken over gedrag, terwijl waarden door het individu worden ontwikkeld in een proces van zingeving."

Juist in dat laatste zou het onderwijs een grotere rol kunnen en moeten gaan spelen, vindt Veugelers.

"In een moderne samenleving ontwikkelen mensen hun eigen waarden. Dat is het uitgangspunt van de humanistiek. Ieder mens, religieus of niet, ontwikkelt een levensvisie. De school kan daarbij helpen. Door kennisoverdracht van belangrijke waardensystemen, maar ook door leerlingen uit te dagen na te denken over waarden en normen en hun eigen morele ontwikkeling. Dat is een creatief proces van zingeving waarover leerlingen zelf de regie voeren. De school kan de leerling deze regie onthouden door aanpassing te eisen, maar ze kan ook de leerling helpen greep te krijgen op deze regie." [...]

"[...] Het probleem echter is dat er op school niet of nauwelijks iets gedaan wordt aan waardenontwikkeling. Als erfenis van de ontzuiling zijn de waarden verdwenen uit het onderwijs. In de jaren zestig ging het over persoonlijke en collectieve emancipatie. Er kwam verzet tegen de politisering van het onderwijs, met als gevolg dat het zo neutraal mogelijk moest worden. Dat gold ook voor de lesstof. En zo is het nu nog.
Op zichzelf is dat goed, want het opleggen van een mening is nooit goed, maar de keerzijde is dat leerlingen nu niet de kans krijgen om met waarden bezig te zijn en zich een mening te vormen over ontwikkelingen in de maatschappij." [...]

Nu ligt de nadruk volgens Veugelers te veel op 'aanpassingsgericht burgerschap' en op 'calculerend burgerschap'. Daarbij doemt een beeld op van jongeren die zich als kuddedieren
aanpassen aan de overheersende dominante groep en berekenend rondlopen op school [...]

Een voorbeeld van de manier waarop waarden- en normen-ontwikkeling nu op school vorm k;rijgt is het samen opstellen van regels voor het gedrag in de klas.

"Dat is prima, maar niet afdoende", vindt Veugelers. "Waarden- en normen-ontwikkeling moet ook onderdeel van de lesstof worden. En dat kan in alle lessen en alle typen onderwijs. Bij aardrijkskunde kan een onderwerp als 'globalisering' aangegrepen worden om te praten over machtsverhoudingen en verdelingsvraagstukken. In literatuuronderwijs kan aandacht besteed worden aan zingeving en moreel redeneren. Bij natuurwetenschappen kunnen ethische vragen rondom gezondheid en de menselijke soort zelf aan de orde komen. Het is een kwestie van dieper graven."

Daarnaast zou er een apart vak moeten komen waarin gericht aandacht wordt besteed aan waardenontwikkeling.

"Een vak als 'maatschappijoriëntatie en levensbeschouwing' , dat door premier Balkenende al een paar keer is aangekondigd, lijkt mij uitstekend voldoen", zegt Veugelers. "Maar scholen moeten wel de kans krijgen er een eigen invulling aan te geven."

De rol die docenten in dit geheel moeten spelen benoemt Veugelers met de term 'waardenstimulering' .Docenten moeten volgens hem geen waarden óverdragen,
maar ook niet waarden-neutraal handelen. Zij moeten waarden uitdragen.

"Ze moeten verschillende perspectieven laten zien, maar ook vertellen waar zij zelf staan. Nu zie ik dat docenten vaak erg krampachtig proberen neutraal te zijn." [...]