Bezorgde boeken over de jeugd

Door Jutta Chorus,
 NRC 16 juli 1999, rubriek Boeken

Sinds de jaren zestig zijn meisjes en vrouwen aan een maatschappelijke opmars begonnen die het leven voor jongens een stuk ingewikkelder maakt. Ze moeten niet alleen hun spierballen laten rollen, maar ook over hun gevoelens praten.
Maar met wie?
Amerikaanse therapeuten proberen de lont te trekken uit het emotionele kruitvat van de verdrukte jongen.

Willuam Pollack: Real Boys; Rescuing Our Sons from the Myths of Boyhood. Random House, 398 blz. Fl 59,95. De Nederlandse vertaling verschijnt in september bij Kosmos.

Dan Kindlon en Michael Thompson: Raising Cain; Protecting the Emotional Life of Boys. Ballantine Books, 287 blz. Fl 59,95

Steve Biddulph: Jongens, hoe voed je ze op? vertaald uit het Engels door Karin Breuker, Elmar, 136 blz. Fl 34,50

Centraal Bureau voor de Statistiek: Jeugd 1999. Cijfers en feiten. Divisie Kwartaire Sector en leefsituatie. 178 blz. Fl 39,50

[...] Het afgelopen jaar werden 38 Amerikaanse scholen ontruimd. In twee gevallen rekende de politie zwaarbewapende scholieren in

Het jongerengeweld heeft in de media en de politiek tot grote verwarring geleid. In de talkshows en in het huis van Afgevaardigden wordt verontrust gediscussieerd over 'het verborgen leven van Amerikaanse tieners'. [...] 

"Ik zag mijn zoon ten minste een keer per week", vertelde de moeder van vuurgevaarlijke puber vorige maand aan Oprah Winfrey. "Maar ik heb nooit het idee gehad dat hij ongelukkig was, of ontevreden. Na de moord liep hij gewoon naar de ijskast om een Coke te pakken."

En telkens gaat het om jongens. Wat is er mis met deze knullen? Een stroom aan Amerikaanse populair-wetenschappelijke publicaties is inmiddels losgekomen over deze vraag. [...] 

Voorlopig is er een markt voor. Toen klinisch psycholoog William Pollack vorige maand zijn bestseller Real boys; Rescuinig our sons from the Myths of Boyhood in New York signeerde bij boekverkoper Barnes & Noble, slingerde de rij wachtenden zich blokkenlang over Fifth Avenue.

Deze Amerikaanse boeken zijn zeer toegankelijk en 'gebruiksvriendelijk', en de schrijvers aarzelen niet om hun bevindingen in de spreekkamer op de hele maatschappij te betrekken. De Nederlandse psychologische literatuur over de problemen van adolescenten oogt naast zulke 'zelfhulp'-boeken vooral academisch: ze voldoet keurig aan de empirische normen die de wetenschap stelt, maar is minder bruikbaar voor ouders die zich zorgen maken over een zoon die zich verschanst in zijn jongenskamer. 

Leerproblemen

Zo constateert Pollack in Real Boys maar meteen dat alle Amerikaanse jongens, ook degenen bij wie dat niet direct uit hun gedrag is af te leiden, in een crisis verkeren. Hij ondersteunt die stelling met alarmerende cijfers. Jongens hebben twee keer zo vaak leerproblemen als meisjes, ruim meer dan de helft krijgt bijles. Ze lijden tien keer vaker dan meisjes aan hyperactiviteit, en er plegen vier keer zoveel jongens zelfmoord. Ook de verwachtingen van jongens over hun toekomst blijken beduidend lager dan die van meisjes: uit een studie van het Amerikaanse ministerie van onderwijs blijkt dat jongens veel minder dan meisjes van plan zijn na hun schooltijd door te studeren.

Volgens Pollack hoeft de 'jongenscrisis' niet te verbazen. Terwijl de meisjes in de naoorlogse moderne samenleving vooral aan zelfvertrouwen hebben gewonnen, worstelen jongens alleen maar steeds vaker met de vraag: wat is een man? Aan jongens worden steeds meer, en tegenstrijdige, eisen gesteld. De samenleving houdt hen voor dat ze cool, zelfbewust en sterk moeten zijn, maar tegelijk worden ze, na de emancipatiegolven van de jaren zestig en zeventig, geacht zich gevoelig en openhartig te gedragen. Ze moeten respect tonen voor vrouwen, aanwezig op allerlei terreinen die vroeger exclusief mannendomein waren. Die druk plaats jongens in een emotionele spagaat: ze moeten zich verzoenen met hun status als getemde macho, maar zonder hun mannelijkheid te verliezen. Pollack: 'Het is niet onmogelijk om mannelijk en empathisch te zijn, sterk en kwetsbaar, maar het is wel een hele opgave.'

[...] Meisjes manifesteren zich overal sterker dan vroeger, jongens zijn in het defensief gedrukt. Meisjes verheffen hun stem als ze het woord nemen in de klas, merkte Pollack, terwijl jongens hun honger naar kennis het liefst stilhouden. 'Ze zetten een masker op en doen er alles aan om niet geïnteresseerd te lijken. Being smart isn't cool.'

Achter dat masker kan zich een depressie ontwikkelen, meent Pollack [...] 

In Nederland lijkt de toestand van de jongens vooralsnog minder alarmerend dan in Amerika. Hier geen bomaanslagen op scholen, alleen de herinvoering van verplicht gescheiden zwemmen in het Wassenaarse Tikibad, nadat een 16-jarig meisje was verkracht door een minderjarige jongen. Toch wijzen de Nederlandse cijfers in dezelfde richting als de Amerikaanse. Het Centraal Bureau voor de Statistiek berekende onlangs dat meisjes twee keer zoveel slagen voor hun havo of vwo-diploma als jongens. Jongens worden zes keer zo vaak verdacht van misdrijven, en zelfmoord komt onder hen drie keer zo vaak voor als onder meisjes. Een derde van de jongens van middelbare schoolleeftijd rekent zichzelf tot de 'zware drinkers'.

Een vergelijkbare diagnose als die van Pollack over de 'jongenscrisis' wordt dan ook hier wel gesteld. [...] 

Toch wordt de tweestrijd waarin moderne jongens verkeren door de samenleving niet begrepen, menen de Amerikaanse jongenspsychologen. Dat is des te ernstiger, omdat jongens zelf niet zijn toegerust op er op eigen kracht uit te komen. Ze hebben geleerd hun gevoelens te verstoppen achter een stoere 'Boy Code', die de samenleving hen van oudsher oplegt. Jongens zijn in feite emotionele analfabeten [...] 

Op hun beurt zijn meisjes niet alleen beter toegerust voor persoonlijke crisis, ze worden ook veel zachtmoediger behandeld. [...]

Zowel basisscholen als high schools beantwoorden meer aan de behoeften van meisjes dan van jongens, stelt Pollack vast over het Amerikaanse onderwijs. Leerkrachten zijn gewend jongens te corrigeren en naar meisjes luisteren, omdat meisjes beter opletten en gemakkelijker zelfstandig werken. 'Jongens geven nu eenmaal de voorkeur aan actie-gerichte taken.' 

Segregatie

Hoe moet het verder met de jongens? Segregatie lijkt voor sommigen het antwoord, in breder verband dan alleen het zwembad. Pollack bepleit de terugkeer van aparte jongensscholen - met dezelfde argumenten waarmee vroeger meisjesscholen werden verdedigd. 'In een single-sex klas kan een constructieve sfeer ontstaan die tot betere resultaten leidt. Zodra er meisjes in de buurt zijn, stellen jongens zich afstandelijk en macho op.'

De Amerikaanse gezinstherapeut Steve Biddulph beschouwt het Grote Lijden van de jongens vooral als een tekortkoming van de ouders. Zij zouden de eruptie van testosteron waarmee hun zoons op veertienjarige leeftijd te maken krijgen, beter moeten begeleiden. In zijn onlangs vertaalde handboek Jongens, hoe voed je ze op? schrijft hij apodictisch: Alcohol en drugsgebruik en crimineel gedrag onder adolescente jongens komen voor omdat we geen manieren vinden om hun hang naar roem en heldendaden in goede banen te leiden.' Hun impulsen zijn dus heel natuurlijk, ze moeten alleen goed worden gekanaliseerd.

Daarin slagen moderne ouders niet, maar van hen beiden is het weer vooral de man die het moet ontgelden. Biddulph neemt het hem kwalijk dat hij te weinig aandacht heeft voor zijn kroost ('Je moet ervoor vechten om een echte vader te zijn voor je kinderen', houdt hij vader tamelijk macho voor), hetgeen leidt tot overdreven plaatsvervangend mannelijk gedrag bij de zoon.

Biddulph pleit in zijn handboek voor de hulp van een mentor, een man buiten het gezin, die de puberzoon met zachte hand weet te begeleiden. [...] 

Wildemannen

'Jongens, hoe voed je ze op? ademt de geest van de "Wildeman-beweging', een in de jaren tachtig in de Verenigde Staten opgericht genootschap dat met allerlei semi-primitieve 'initiatie-riten' en esoterische meditatiepraktijken de zachte aard van de man probeerde te doorgronden. Het is een vorm van therapeutische crisisbezwering die in de jaren negentig zijn tegendeel lijkt te hebben gevonden in de opkomst van een 'Nieuwe Knul' in Groot-Brittannie, onlangs gesignaleerd in de Volkskrant.

De 'New Lad' gaat met zijn maten naar het voetbal, laat boeren en scheten in de pub en leest tijdschriften over borsten, bier en voetbal. Ze willen arrogante, boertige mannen zijn, wars van het zachtaardige, gestroomlijnde imago van de 'zorgvader'. Hier lijkt de opmars van de vrouw en de cultivering van het mannelijke gevoelsleven een keerpunt te hebben bereikt: deze jongens willen juist niet de ideale moderne man zijn. Tegelijkertijd is hun pose juist een teken hoe ingrijpend de werkelijkheid is veranderd - en die gaat niet weg.

[...]

Maar ook hier lonkt een scheiding van de seksen. Jongens moeten meer de kans krijgen zich met mannen te identificeren, zegt een middelbare-schoolleraar in het tijdschrift J/M.

Daarom is het een probleem dat er zo weinig mannelijke leerkrachten zijn. In elkaars gezelschap voelen jongens hun oude kracht weer. Opvallend veel jongens bleken opgetogen over de aparte 'jongensuurtjes' in het Wassenaarse Tikibad. Nu konden ze tenminste hun gang gaan. De rijen voor glijbaan en duikplank waren bovendien aanmerkelijk korter,

Misschien is het een oplossing. [...] 

Jutta Chorus