Citaten uit

Een persoonlijke stem die je aanspreekt op gedrag

Zinloos geweld

Door Rien Rouw in Trouw 20 mei 1999

In de reacties op de moord op de zestienjarige Marianne Vaatstra uit het Friese Zwaagwesteinde valt opnieuw de term 'zinloos geweld'. 
Maar identificeren mensen die deze term gebruiken zich niet te zeer met het slachtoffer?
Het gedrag van de dader komt niet uit de lucht vallen.

[...] Het gebruik van dit begrip staat mijns inziens voor een niet geringe wending die zich heeft voltrokken, de wending namelijk van de dader naar het slachtoffer. Vanuit het oogpunt van de dader bezien, is het immers hoogst twijfelachtig of een gewelddaad zinloos is. In het ene geval gebruikt hij - want het zijn toch meestal mannen - geweld om geldelijk gewin, in het andere geval voelt hij zich gekrenkt of is in zijn eer aangetast en brengt geweld hem genoegdoening. Zinloos is geweld pas vanuit het perspectief van het slachtoffer, van de nabestaanden en van de omstanders.

[...] Zinloos is vooral een verzuchting van de zich machteloos voelende nabestaanden, omstanders, bestuurders en politici die het ontwend zijn dat geweld bestaat in onze gepacificeerde samenleving. Het risico bestaat echter dat men zich ontslagen voelt van de plicht om verder te zoeken naar oorzaken en naar oplossingsrichtingen.  

Daarom heeft de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) onlangs in een advies aan het kabinet een andere term gebruikt, namelijk. 'bezinningsloos geweld'. Dat is geweld dat voortkomt uit een gevoel van gekrenktheid van de dader die zich beledigd voelt en niet-respectvol behandeld en die het lot van zijn slachtoffer niet mee weegt in zijn besluit om geweld toe te passen. Respect is voor deze daders niet iets dat je geeft, maar dat je voor jezelf eist.

De kwalificatie 'gekkenwerk' heeft hetzelfde risico als zinloos geweld. Zeker, een belangrijk deel van het geweld wordt gepleegd door gedragsgestoorde jongens en jongvolwassenen. Maar bij veel van de in de pers gepresenteerde gevallen van zinloos geweld zijn het ook 'normale' jongens en jongemannen die zich plots te buiten gaan. Juist die onvoorspelbaarheid en onmatigheid - en de onvoorspelbare onmatigheid in bijvoorbeeld het uitgaansleven - maken bezinningsloos geweld zo verontrustend.

Welke factoren spelen een rol bij bezinningsloos geweld? 

Drank, drugs en wapens versterken het gebruik va.n geweld en maken dat een gevecht fatale gevolgen kan hebben. Het bezit en gebruik van deze middelen is de afgelopen jaren behoorlijk gestegen en dat verklaart tenminste een deel van het geweld.

Er is echter een ander essentieel element in de analyse van bezinningsloos geweld, en dat is de inrichting van de samenleving. 

Deze wordt gekenmerkt door 'verstatelijking', individualisering, bureaucratie en schaalvergroting. Deze inrichting heeft ertoe geleid dat de burgers hun morele verantwoordelijkheid naar elkaar, hebben 'gedelegeerd' aan de publieke instellingen. Ze verwachten dat die instellingen mensen aanspreken op hun gedrag en ingrijpen als dat nodig is. Dit leidt verder tot anonimiteit tussen mensen onderling en tussen burgers -  tegenwoordig cliënten en klanten genoemd - en medewerkers van de publieke instanties. [...] 

Dit proces heeft geresulteerd in een klimaat waarin mensen elkaar niet aanspreken op ongewenst gedrag of, met andere woorden, geen morele relaties met elkaar aangaan. Waarin publieke morele aanspraken voornamelijk geschieden door voorlichtingsspotjes, folders en posters. Mensen worden niet of niet krachtig genoeg aangesproken op de grenzen die er zijn in het intermenselijke verkeer. Sommigen maken van deze ruimte gebruik om de grenzen voortdurend te overschrijden. Of ze voelen zich gekrenkt als ze een keer wel worden aangesproken.

Naar ons inzicht ligt vooral in de reorganisatie van het publieke domein een belangrijke mogelijkheid om geweld structureel te bestrijden. De morele stem de stem die je aanspreekt op gedrag en verantwoordelijkheid klinkt het krachtigst in persoonlijke relaties. Het publieke domein zou dan ook zo moeten worden ingericht dat er persoonlijke relaties ontstaan tussen mensen onderling en tussen burgers en de medewerkers van publieke instanties. Concreet betekent dat in ieder geval dat de schaal van publieke instanties wordt verkleind, bij politie en justitie en binnen de sociale zekerheid. Grenzen zijn namelijk pas echt grenzen als ze een gezicht hebben. Als je je gekrenkt voelt, is dat het gezicht van degene die tegenover je staat. Maar reeds lang daarvoor zijn het de gezichten van degenen die je erop wijzen dat er grenzen zijn

Drs.. Rien Rouw is senior adviseur bij de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.