De Boze Burger ...

Niet gehoord?

Tegenwicht weblog # 191
20 mei 2017

"GeenStijl heeft toch wel een eigen stijl .... "  →  

De burger is mondig geworden, geemancipeerd, een oud ideaal - en boos. Alom wordt geklaagd dat 'naar mij/ons niet geluisterd wordt', terwijl de boze burger wel spreekt, bijvoorbeeld op GeenStijl en op talloze Facebook pagina's. Dit gebeurt dan in een van de meest welvarende en gelukkige landen ter wereld.

Als er één bevolkingsgroep gehoord is, is het wel deze. In de afgelopen verkiezingscampagne ging elke zichzelf respecterende krant 'de wijken in' om het oor te luisteren te leggen en hiervan verslag te doen. Vaak spreekt men van 'de boze blanke - pardon, tegenwoordig: witte - boze burger'.

Het zou deze zijn, tevens laag opgeleid, vaak werkloos en wonend op het platteland, die Trump aan de macht hebben gebracht, die voor Erdogan gestemd hebben en die Orban en andere moderne dictators aan hun positie hielpen. Dit terwijl ook de gekleurde medeburgers het nodige te klagen hebben, vaak nog wel meer. Denk aan de gekleurde mensen in de VS die zich zwaar gediscrimineerd, vaak gearresteerd en racistisch behandeld voelen. Ook hier hebben de 'gekleurde' medeburgers veel klachten over uitsluiting en discriminatie. Of denk aan de vluchtelingen in hun ellendige situatie, maar die hoor je niet vaak mopperen.

Door al dat luisteren zijn hun klachten intussen welbekend. Om ons even tot de boze witte burger te beperken, zeg maar de achterban van Wilders; de klachten zijn eenvoudig af te lezen aan zijn bekende A-4'tje, zijn verkiezingsprogramma NEDERLAND WEER VAN ONS.

1. Werkloosheid
Dit komt doordat mijnen sloten en fabrieken verhuisden naar de landen met de lagere lonen en veelal ook lagere belastingen. Dan komen er hier ook nog 'die Polen' die met lagere lonen genoegen nemen!

2. Ongelijkheid
De top van de banken en grote ondernemingen strijken nog steeds hun bonussen op naast hun al zeer riante salaris, ook als de bank of andere onderneming slecht loopt, verlies lijdt of zelfs failliet gaat. De ongelijkheid is gegroeid, weten we, zowel in loon en pensioen als in vermogen. In Nederland valt dit nog wel mee omdat er beperkingen zijn aangebracht, maar verschil is er.

3. Culturele vervreemding
De 'arbeiderswijk' is 'mijn wijk niet meer'. De arbeiders zijn middenstanders geworden en stemmen nu dus VVD; hun plaatsen zijn ingenomen door mensen met een andere kleur, een andere taal, andere gebruiken en feesten. Dan ook nog moslims met baarden en hoofddoekjes. En maar handtasjes stelen en aanslagen plegen, die lui! Men voelt zich cultureel vervreemd. Nederland 'is niet meer van ons'.

4. Gebrek aan woningen
Nu ja, in de steden dan. Voor betaalbare huurwoningen geldt een lange wachttijd, de woningen in de binnensteden zijn onbetaalbaar geworden.

5. Migranten
Ja, en dan krijgen die migranten, vluchtelingen en asielzoekers wel een woning. Waarom IK niet? Waarom ZIJ wel en WIJ niet?

6. De zorg
Deze is in Nederland van hoge kwaliteit, maar dus wel duur en ook weer, naar men het voelt, ongelijk verdeeld. Bejaarden verkommeren in hun tehuizen, terwijl er wel geld naar de ontwikkelingslanden gaat en naar kunst voor de rijken - van onze belastingcenten!

7. De politiek
Nederland heeft niets meer te vertellen, want alles wordt besloten in Brussel door de EU. Binnen Nederland heeft de burger niets te vertellen; er is een enorme kloof ontstaat tussen burger en politici, die 'zakkenvullers'! Naar ons wordt niet geluisterd!

8. Vervoer in een vol land
Heb je eindelijk een mooi auto'tje voor de deur staan, dan kost dat weer geld. Waar blijven de parkeerplaatsen hier? Ga je op weg, ost ook weer geld, dan beland je in files. Wordt daar niets aan gedaan, dan? Ga je ooit eens met de trein, dan is die overvol en niet op tijd. Bah, wat een land! We zijn al zo vol en dan laten ze al die vluchtelingen ook nog toe.

Hoe komt dit allemaal?

Er zijn twee grote lijnen te trekken door deze klachten:

globalisering, inclusief immigratie maar ook de geldstromen over de gehele wereld, en

neo-liberalisering,inclusief privatisering. Dit heeft wel welvaart gebracht, maar geen of onvoldoende welzijn; wel rijke individuen maar geen gemeenschap, eerder ongelijkheid en verdeeldheid.

Precies het beleid van de middenpartijen in de afgelopen decennia.

Globalisering laat bedrijven en kapitaal over de gehele wereld zwerven; handig voor die bedrijven, vooral de grote, maar de werkgelegenheid vertrekt van hier naar landen als China. Hier blijven 'we' werkloos achter en krijgen 'we' dan ook nog al die migranten op ons dak, nog wel moslims, 'dus' aanslagplegers.

Neo-liberalisering geeft het kapitaal en de eigenaars alle ruimte. Door privatisering, bijvoorbeeld van het vervoer, de post, de energie, de zorg en de huizenmarkt, geeft de regering de macht uit handen aan de eigenaars en de beleggers. De macht vloeit ook weg naar 'Brussel'. Intussen laat globalisering zich nauwelijks bestrijden en is neo-liberalisering heel moeilijk terug te draaien.

Wat even vergeten wordt ...
... is dat die twee grote lijnen hier een enorme welvaart hebben gebracht: een redelijke handelsbalans, werk, hogere lonen, pensioenen, betere zorg, alsmaar meer snelwegen en parkeergarages, alsmaar nieuwe woonwijken, meer zorg voor natuur, gaandeweg steeds meer duurzame energie, een 'schoon' afvalbeleid, meer geluksgevoel, een gelukkige jeugd en hier zelfs minder criminaliteit en legere gevangenissen.
Ook wordt niet vaak vermeld dat de werkloosheid structureel vermindert door de digitalisering en robotisering van het werk.

Het pijnlijke punt is ...
... dat deze welvaart niet gelijk verdeeld is gebleken.

Wat te doen?

Het A-4-tje van Wilders is niet uitvoerbaar, want goeddeels on (grond)wettelijk of anderszins niet realistisch, niet haalbaar. Grenzen sluiten kan fysiek al niet. Als zeer ervaren politicus weet Wilders dit. Zijn programma is dan ook niet bedoeld om problemen op te lossen door te regeren, maar om stemmen te trekken en vanaf de zijlijn te kunnen blijven roepen.

Hoe bestrijd je Wilders?
Niet door zijn verhaal over te nemen, maar door een ander verhaal daar tegenover te zetten: een realistischer maar ook idealistischer verhaal, want socialer en duurzamer, een verhaal dat aanspreekt, meer dus dan een set technocratische oplossingen. Een verhaal dat ook emotioneel aanspreekt, maar niet aanhaakt bij het ressentiment maar bij hoop, idealisme en gemeenschapszin. Dit vergt een ander type politiek leiderschap: niet de polulist, niet de beleidsnota.

Elite met een nieuw verhaal - De nieuwe politieke leider; Paul Frissen; De Groene Amsterdammer, 15 december 2016
- Het is tijd voor een nieuw soort leiders, die een andere taal dan die van de beleidsnota spreken. Dat hoeven geen populisten te zijn, maar in navolging van hen moeten leiders weer een politiek verhaal hebben.

De genoemde klachten en problemen zijn niet eenvoudig op te lossen, al zeker niet binnen een klein land als Nederland - beloof dit dan ook niet. Al zeker zijn ze niet op te lossen door een groep zondebokken aan te wijzen en deze - goeddeels in Nederland geboren - "uit te zetten" naar "hun" land - zeg dan ook niet dat je dit gaat regelen. Alleen in EU-verband zijn oplossingen denkbaar - zeg dit dan ook gewoon.

Globalisering houd je niet meer tegen. Wel is er een kentering gaande om de handelsverdragen beter af te stemmen op de burger en op duurzaamheid. Ook wordt er nu in Europees verband gewerkt aan het tegengaan van belastingontduiking door 'een kantoortje met brievenbus en een plant' te openen in een land met lage belasting.

Liberalisering en privatisering zijn moeilijk terug te draaien. Wel is en wordt erg gewerkt aan meer regulering, aan meer toezicht toezicht en aan beperkingen van salaris en bonussen van de top van bedrijven.

Aan de ongelijkheid is wellicht ook iets te doen via belastingmaatregelen en via wetten die arbeid en loon reguleren.

Dus: werken in EU-verband, regulering, beperking, toezicht, belastingen en nivellering.

Precies die dingen waar de liberalen en andere rechtse mensen niet van houden. Het zijn de klassieke socialistische idealen en werkwijzen, aangevuld met duurzaamheid als ideaal - links en groen dus eigenlijk ... Met de voortgaande verrechtsing van Nederland gaat dit dus niet meevallen, zien we al aan de kabinetsformatie. Wat we zien gebeuren is dus dat rechts Nederland schreeuwt om 'gehoord te worden' - maar allang gehoord is - en dat wat we nu wél kunnen doen aan die klachten juist door rechts Nederland wordt tegengehouden. Dus blijven de problemen en klachten bestaan, dus blijft het gemopper, de rancune, het ressentiment, de woede bestaan.

De woede

Hier zullen we iets mee moeten doen, meer in elk geval dan er alleen naar te luisteren. Woede laat zich niet zo maar vertalen in beleid. Tussen woede uiten (en horen) en oplossend beleid zit nog een hele fase, namelijk een van nadenken, kennis, visie, onderzoek, analyse, debat, dialoog, keuze.

Pech voor de elite-bestrijders (die daar vaak zelf bij behoren), daarvoor is een elite nodig die nadenkt enzovoorts.
Hiervoor is ook een zekere mate van afstand nodig, pech voor degenen die klagen over 'de kloof tussen politiek/elite en Het Volk'. Juist deze klagers nemen opvallend veel afstand tot 'het volk'. Wilders is voor zijn stemmers praktisch onbereikbaar; de communicatie gaat, net als bij Trump, eenzijdig via Twitter, dus via missives zonder nuance. Niet alleen de koning, ook de regering, Kamerleden hebben een zekere mate van afstand nodig, net zoals de wetenschappers.

" Elite met een verhaal - De nieuwe politieke leider; Paul Frissen in De Groene 15 december 2016 - hierboven al vermeld.

Boosheid heb je in soorten en maten - en je kunt er op verscillende manieren tegenaan kijken.

Drie soorten

1) Sociaal-economisch: werkloosheid, overlast in woonwijken en zo meer. Deze woede richt zich op 'Den Haag' en/of 'Brussel'.

(2) Over 'identiteit': Zwarte Piet, al dan niet vermeend racisme, discriminatie, kerstboom of paaseieren, veelal een groepsidentiteit. De boosheid richt zich op 'De Ander'.

(3) Narcistische boosheid: verongelijkdheid als individu: recht hebben op ongeremde individuele autonomie, op onmiddelijke behoeftenbevrediging, op genoegdoening na tegenslag. De boosheid richt zich op 'alle anderen die MIJ dwars zitten'. Het lustprincipe telt; met het realiteitsprincipe wil IK niets te maken hebben.

Bas Heijne; Onbehagen; nieuw licht op de beschaafde mens; Ambo/Anthos, Amsterdam 2016; besproken in

Frank Meester, Coen Simon & Bas Heijne; Iets kapot maken is lekker; NRC 10 september 2016
- Bas heijne leest Freuds 'Het onbehagen in de cultuur' en snapt beter waarom boze burgers zo agressief zijn. "Als de wereld zich niet aan jouw verlangens aanpast, moet die wereld worden vernietigd."

Boze burgers schreeuwen om diagnose, niet om populisme; Aafke Komter, NRC 12 januari 2016 - De burger is boos om allerlei redenen. Onderzoek die eerst voor je de woede politiek exploiteert ... anders krijg je neptegenstellingen.

Nog eens drie soorten

(1) Spanning tussen elite en volk, in stabiele tijden verstopt in 'de normale politiek', in instabiele tijden even zichtbaar als onontkoombaar.

2) Spanning tussen wat democratie belooft en wat zij al dan niet waar maakt: vrijheid, gelijkheid, broederschap; vangnet, zorg, veiligheid, welvaart, welzijn.

(3) Democratie en rechtsstaat maken groepsvortming mogelijk op allerlei gronden: religie, ideologie, politiek, cultuur, regio, afkomst, feminisme, socialisme en andere 'isme's'. Er kunnen spanningen ontstaan tussen deze groepen en tussen die groepen en de staat. Deze vorm van onbehagen is inherent aan de democratie, de rechtsstaat en de vrijheid: mensen verschillen nu eenmaal van elkaar en dit mag ook zo zijn. De democratische rechtsstaat is per definitie pluriform en dus - pech voor sommigen - multicultureel.

De herauten van de democratie - Boosheid als mensenrecht; Sjaak Koenis; De Groene Amsterdammer 8 december 2016
- In de jaren zestig was de boze burger een vrolijke rebel, nu wordt hij als rancuneus bestempeld - maar boosheid moet altijd politiek serieus genomen worden.

De democratisering van het ressentiment; Sjaak Koenis; NRC 16 februari 2012 - Democratie maakt de burger boos.

Manieren van kijken

(1) Aanhakend bij Koenis 2012, hierboven vermeld: "De boosheid is ... niet het gevolg van het falen van de democratie, maar juist het gevolg van het succes van de democratie." ... "Democratie heeft een Januskop: ... emancipatie ... en ressentiment."

(2) Boosheid, protest, klagen, in opstand komen, rebelleren ... als mensenrecht, als motor van verandering ... als dapperheid, heldendom.

(3) Als existentiele onvrede, ressentiment, verbolgenheid over onmacht, vernedering, ongelijkheid, afgunst ...

(4) ... dus als gif voor mens en samenleving: "Het rancuneuze gif".

(5) Als uiting van angst, onzekerheid, gevoel van identiteisverlies.

(6) Als existentiele onzekerheid, gebrek aan houvast, religie, spiritualiteit, zingeving.

Een bevend aardrijk - Tijd van woede; Pankaj Mishra; De Groene Amsterdammer 27 april 2017 - Om de onrust in de wereld te snappen, de oorlogen, de botsing der beschavingen, moeten we terug naar het oproer uit de negentiende en begin twintigste eeuw.

Sybe Schaap; Het rancuneuze gif - de opmars van het onbehagen; Damon, Budel 2012.

Analyseer de woede op inhoud. Haal de valse tegenstellingen eruit. Beschrijf het proces van polarisatie. Ontmasker de symboliek van de zuivering en de mythe van de Held, de Redder van Het Volk, dus de valse retoriek; doe iets met het ressentiment.

Het bovenstaande is een begin van een dergelijke analyse. Wij komen er op terug.
Dit doen wij in een essay, dat meer ruimte biedt dan een blog, namelijk: # 73 dd 22 juli 2017: De Boze Burger gehoord.