Vorige Start Omhoog Volgende

Als het volk regeert ... 

... in de polder

Tegenwicht weblog # 111, 6 september 2008

We kijken naar de democratie in Thailand en Turkije, Irak en Gaza, Rusland en de VS. Onderweg stuiten we op factoren die nodig zijn voor een democratie. Aan de hand daarvan kijken we naar Nederland. Daar gaat het niet slecht, maar het is hier wel uitkijken geblazen. 

Thailand en Turkije

Er is een opmerkelijke parallel tussen de recente politieke gebeurtenissen in Thailand en in Turkije. In Thailand is het conflict nog in alle hevigheid gaande, in Turkije lijkt er wat rust gekomen te zijn. 

In Thailand staan twee groepen tegenover elkaar: 

een minderheid van stedelijke ontwikkelde middenstanders en elite, verenigd in de PAD,  Volksaliantie voor Democratie (hoewel weinig 'volks' en weinig 'democratisch') tegenover 

een meerderheid van minder ontwikkelde arme mensen van het platteland. 

Nadat de vorige premier Thaksin door het leger verdreven was en de democratie hersteld is, werd de huidige premier Samak door de meerderheid gekozen. Deze meerderheid is redelijk tevreden over hem omdat hij de gezondheidszorg verbeterde en de armoede bestreed, onder andere door minikredieten beschikbaar te stellen. Wat er gebeurt is dat de welvaart en invloed van de stad nu ook gegeven wordt aan het platteland. Daarom komt de elite in opstand tegen 'het volk'. 

Zij menen dat de premier corrupt is en de stemmen op het platteland 'voor geld gekocht heeft'. Ze verwijten hem populisme en vinden dat hij moet opstappen. Markant genoeg meent de PAD, de weinig volkse en weinig democratische Volksaliantie voor Democratie, dat het kiesstelsel moet veranderen: 

70% van de leden van het parlement zou benoemd moeten worden en 

slechts 30% zou gekozen mogen worden. 
 

Zij weten dat zij verkiezingen niet kunnen winnen. Daarom wijzen ze ook het referendum dat Samak wil houden af: een referendum betekent dat de meerderheid van het volk beslist, dus niet meer de elite. De uitslag van een referendum of nieuwe verkiezingen is voorspelbaar. 

Het leger en de politie houden zich terzijde; zij vinden dat er een politieke oplossing moet komen zonder geweld. 
 

Elite ziet democratie als tirannie van de meerderheid; Elske Schouten, NRC Handelsblad 2 september 2008 

Thailand is verdeeld: het armere platteland steunt premier Samak, omdat zijn voorganger Thaksin hun leven verbeterd heeft. De stedelijke middenklasse heeft complexere eisen. Volgens hun landgenoten in Bangkok zijn ze te dom om te stemmen. 

In Turkije heeft een soortgelijke strijd gewoed. Wij schreven er hier al over in weblog # 82: Tweespalt in Turkije. Ook hier is het 

een minderheid van de stedelijke dogmatisch streng-seculiere middenstand en de elite, vooral het leger, tegenover 

de meerderheid van de mensen op het platteland die veelal moslim zijn, vertegenwoordigd door de AKP die niet dogmatisch is, gericht is op Europa en die economisch en rechtsstatelijk al veel verbeterd heeft.  
 

De AK-partij, dat is de arme massa
Erdal Balci, Trouw 2 april 2008

De Turkse elite haat de regeringspartij AKP. Waarom verzetten deze beter opgeleide Turken, die voorheen westers georiënteerd waren, zich nu ineens tegen democratisering? 
„Onze elite hield van de westerse muziek, het dansen, de drank. Maar ze ontdekt nu dat bij het Westen ook de democratie hoort.” 
En dat valt tegen.

Zoals bekend won de meerderheid bij het kiezen van parlement en president. Ook hier kwam de minderheid in opstand. Met behulp van een boycot van de stemming in het parlement werd de keuze van de president althans uitgesteld tot na nieuwe verkiezingen. 

Daarna riep de seculiere minderheid de rechterlijke macht - deel van de stedelijke streng-seculiere elite - te hulp om eerst het hoofddoekverbod weer in te voeren en daarna om de hele AKP, Adalet ve Kalkιnma Partisi, Partij voor Rechtvaardigheid en  Vooruitgang van premier Erdogan, een partij van islamitische snit, maar niet echt dogmatisch, te verbieden. Dit werd nog spannend omdat het Constitutionele Hof niet eenstemmig was en bij meerderheid moest beslissen: de AKP werd niet verboden. 
 

Blije aanhang van de AKP

In plaats daarvan werden veel leden van een zeer rechtse en nationalistische groep gearresteerd, waaronder hoge functionarissen, onder verdenking van ernstig gebruik van geweld waaronder de moord op Hrant Dink. Dit alles onder de naam derin devlet, meestal letterlijk vertaald als 'de diepe staat', maar beter als: 'de ondergrondse staat', 'de geheime staat', of 'de staat onder de staat'. 

’Diepe Staat’ heeft het gemunt op regeringspartij; Trouw 2 april 2008

De diepe staat, een geheime organisatie waarvan tot nu toe bekend is dat zij onder leiding stond van oud-generaal Veli Kucuk, wil af van de AKP. De republikeinse CHP en haar achterban zien de regeringspartij eveneens graag verdwijnen. Ook de republikeinse pers is de AKP liever kwijt dan rijk.

Het leger hield zich dit maal terzijde en zo is er weer enige rust in het politieke landschap gekomen. 
 

De staat is heilig; Erdal Balci, Trouw, 14 juni 2008 

De generaals, de hoge rechters en de CHP-leiders weten wat het beste is voor het volk. Zij zijn de staat. Eén man die het wel in zijn hoofd haalde om de staat te veranderen was een Armeniër. De laatste keer dat ik hem zag was op de televisie. Met twee kogels in zijn hoofd lag hij op zijn buik voor de ingang van zijn kleine, progressieve krant.

Na gouden jaren dreigt fatale crisis; Turkije - Mogelijk verbod op de AK-partij is tekenend voor de huidige krachtmeting; Erik-Jan Zürcher, NRC Handelsblad 30 juli 2008 

In Turkije lijkt de strijd te gaan over verschillende visies op de identiteit van het land. Maar in werkelijkheid is er sprake van een strijd om de macht. 
De afgelopen zes jaar zijn een gouden tijd voor Turkije geweest. [...] 
Inmiddels is de atmosfeer in Turkije totaal veranderd.

Wat we in beide landen zien is dat een 'volkse' meerderheid met een mogelijk  'populistische', of althans populaire premier of president het wint van de meer ontwikkelde en meer welvarende stedelijke seculiere minderheid - die nu dus flink moppert. Markant genoeg zien we hier de seculieren aan de conservatief-nationalistische kant en de moslims aan de Europese en meer liberaal-democratische kant staan. Maar vooral zien we een machtige elite zijn macht verliezen aan een ruime meerderheid van het volk. Om die macht gaat het vooral. We zien ook hoe belangrijk het is dat een meerderheid goed met de minderheden omgaat. 

Irak en Gaza

"Democratie in Irak" - schreven wij in 2005 in onze weblog # 2. Het klinkt mooi, maar werd daar erg moeilijk. Irakezen stemmen namelijk niet over politieke programma's, maar langs etnische en religieuze lijnen. Jarenlang hadden de relatief seculiere Sunnieten onder Saddam Husein geregeerd en naar hartelust de sji'ieten onderdrukt. Maar de sji'ieten zijn in de meerderheid in Irak, zij wonnen dus de verkiezingen en meenden hun gang te kunnen gaan om nu de sunnieten te gaan onderdrukken. 

Het verschil wordt uitgelegd en besproken in onze weblog # 74. Sunnieten en sji'ieten van januari 2007. 

Ook in Gaza werden verkiezingen gehouden. Daar won Hamas het van FatahHamas gebruikte zijn macht om Fatah weg te jagen en heeft nu de alleenheerschappij over de Gaza-strook. 

De wereld gruwelde. Vrijwel geen land erkent Hamas als het wettelijk bij meerderheid gekozen gezag; met ziet Hamas niet als politieke partij maar als een 'terroristisch netwerk', meerderhei of niet. 

In beide landen zien we dat het houden van verkiezingen consequenties heeft: er kan een 'ongewenste' meerderheid aan de macht komen die met de minderheden wel raad weet. En weer zien we hoe belangrijk het is dat een meerderheid goed met de minderheden omgaat. 

Rusland

Hier zien we Poetin, eerst president, nu premier, in beide gevallen gekozen door een meerderheid van het volk. Zo'n machthebber zou in Nederland geen kans hebben, maar de Russen vinden het kennelijk wel best zo: nationalistisch, materialistisch, daadkrachtig en strijdbaar. 

Hier moet wel iets bij vermeld worden. 'Het hele volk' zou achter premier en president staan in de recente oorlog in Georgië. Maar het volk is slecht geïnformeerd. De vrije media zijn in Rusland om zeep geholpen; het volk kreeg alleen beelden vanuit het Kremlin te zien en was dus zeer eenzijdig geïnformeerd. 

Hier komt dus een factor bij: democratie, het volk regeert, OK, maar dan moet het volk wel goed geïnformeerd zijn. 

De VS

Uit de verte zijn we hier nu getuige van het in onze ogen nogal absurde verkiezingscircus in de VS. 

De VS is een diep verdeeld land met een nek aan nek race tussen twee grote partijen, een conservatieve en een zeer conservatieve. Staat bij ons toch het programma vrij centraal, daar staat vooral de persoon centraal. Feiten doen weinig terzake, want je hebt daar "linkse en rechtse feiten". Voor rechts zijn de linkse feiten uiteraard niet te vertrouwen. (Bron:  ). 

Linkse feiten deren aanhang Palin niet; Op Republikeinse conventie zijn onthullingen over running mate McCain verhaaltjes; Tom-Jan Meeus, NRC Handelsblad 2 september 2008 

In het moderne Amerika bestaat nu eenmaal geen collectief bewustzijn, je hebt linkse feiten en rechtse feiten, en voor het merendeel van de Republikeinse afgevaardigden die hier deze week bijeen zijn, behoort alle nieuwe informatie over Palin tot de linkse feiten - die uiteraard niet te vertrouwen zijn. 

We zien nu dat beide partijen om de meerderheid strijden, dus om de stem des volks. Dat volk is conservatief en goeddeels streng-christelijk. We zien dat McCain een charmante oer-conservatief-christelijke dame als running mate naar voren schuift - niet om haar politieke en bestuurlijke kwaliteiten (zij is bepaald onervaren) maar om de stemmen te trekken van vrouwen en conservatieve christenen - met hun in onze ogen zo vreemde combinatie van 
 

tegen seksuele voorlichting, maar ook

tegen abortus en stamcel-onderzoek, 

En nu: links tegen rechts, hard tegen hard; Verkiezingen VS - Met twee maanden te gaan, is de strijd om het Witte Huis nu een nek-aan-nekrace; Tom-Jan Meeus, NRC Handelsblad, 6 september 2008

Met de conventies achter de rug zijn [...] zijn [ ...] de voorwaarden [...] geschapen voor een ouderwetse campagne – links tegen rechts, hard tegen hard. [...] 

Tegelijk staat het wel vast dat door de komst van Palin ‘de culturele oorlogen’ – die de Republikeinen sinds de jaren zeventig met zoveel succes hebben gebruikt – nieuw leven ingeblazen worden. 

pro family en pro life heet dat daar, maar dan ook 

pro wapenbezit, pro doodstraf en pro oorlogen. 

Tegen seksuele onthouding voor tieners - die daar gemiddeld op medio vijftienjarige leeftijd hun eerste seksuele gemeenschap hebben. 
Dat de tienerdochter van deze 'modelmoeder' ongehuwd zwanger is deert rechts niet, want zij pleegde geen abortus en dan is alles weer goed. 

Al even vreemd oogt ons de plicht om het creationisme te onderwijzen en een verbod op het onderwijzen van de evolutieleer. 

Dit wordt nog spannend: het zal toch de meerderheid zijn die, zij het via kiesmannen m/v, de president kiest en die heeft veel macht daar. We hebben gezien hoe Bush met vermoedelijk een minderheid aan kiezers, maar een kleine meerderheid aan kiesmannen, heeft gewonnen in 2004. Met alle gevolgen van dien ... In begin 2008 schreven wij hier al Opiniestuk # 34: Gekant tegen het Amerika van Bush

Een president heeft een enorme macht in de VS. Honderd maal meer dan die van de koning van Thailand en onze onze koningin samen. 

Hij of zij is opperbevelhebber van het leger, 

benoemt de leden van het Hooggerechtshof (dat daar ook weer meer macht heeft dan onze Hoge Raad),  

kan in veel gevallen met een veto besluiten van het congres naast zich neerleggen, bijvoorbeeld 

daar aangenomen wetten niet tekenen en 

kan zelf wetten ontwerpen. 

Met zijn Guatánamo Bay (zie weblog # 109: Oom Sam draagt laarzen) meent hij zelfs rechter te kunnen zijn en zelf boven de wet te staan.

De scheiding der machten is slecht geregeld in de VS. De wetgever kan daar bijvoorbeeld ook minimumstraffen in de wet zelf vastleggen, waarna de rechter machteloos is. 

We mogen aannemen dat in de VS wel vrije media bestaan en dat het volk daar redelijk goed geïnformeerd is, of althans kan zijn. 

Er komt nu echter een andere factor om de hoek kijken die bij democratie van belang is, namelijk diversiteit. Met name een politiek middenblok ontbreekt. In de VS staan, zoals gezegd, twee blokken lijnrecht - en vaak behoorlijk agressief - tegenover elkaar, conservatief tegen heel conservatief en dit splijt een heel land. Er ontbreekt een middenblok, er ontbreekt diversiteit - en beide zijn nodig in een democratie. 

Iets als 'nationale eenheid' is een illusie of eerder nog een spookbeeld. Niet is in de geschiedenis zo eng gebleken als een 'nationale eenheid' van één blok of één partij. We kennen dit. Nee, dan liever diversiteit. 

Nederland

Ook hier regeert een gekozen meerderheid: twee grote middenpartijen en een kleine rechtse partij. De steun daaraan is aan het afkalven, meer dan gebruikelijk is bij regerende partijen. Ook de VVD kalft af. De kiezers verlaten het midden en wijken uit naar meer links, de SP, en naar meer rechts, Wilders en Verdonk. 

We hebben hier eerder zoiets gehad op polderniveau: de 'revolte' van Fortuyn. Deze vertegenwoordigde 'het gewone volk' dat ook massaal achter hem aan liep. Hij verjoeg de toenmalige politieke elite. Zijn LPF kwam met 26 zetels uit het niets de kamer en zelfs het kabinet in. We hebben gezien hoe dit afliep. De LPF bestaat niet meer. 

Gaan we nog even terug naar de genoemde factoren die van belang zijn in een democratie en kijken we dan eens naar Nederland: 

De meerderheid moet goed met de minderheden omgaan. 
We hebben hier altijd wel iets te klagen, maar dit is toch redelijkerwijs goed geregeld in Nederland. Discriminatie is nog altijd verboden. 
 

Het volk dat kiest moet goed geïnformeerd zijn. 
Er zijn hier vrije media: men kan geïnformeerd zijn. Al zal de NRC-lezer zich afvragen of de Telegraaf-lezer wel zo goed en objectief geïnformeerd is ... Maar men kan kwaliteitsmedia lezen, zien en horen. 
 

Er moet een middenblok en diversiteit zijn. 
Daar zijn we hier goed van voorzien. Er is zelfs een kleine Partij voor de Dieren, tot vreugde van de Tegenwichtkat. 

Het gevolg is dat er steeds (wisselende) coalities moeten komen en dat er dus veel overlegd moet worden: geven en nemen, compromissen sluiten, kortom: polderen. En dit is goed: het werkt. 

De burger heeft last van sociale pleinvrees; Ruud van Heese, Trouw 6 december 2007

De oude middenpartijen hebben het moeilijk. Links en rechts op de flanken rukken de SP, Wilders en Verdonk op.

Populisme is een langzaam werkend gif in staat en samenleving; Politici moeten zich inzetten voor de zuivere werking van de parlementaire democratie en niet spugen in de bron waaruit zij drinken; Thom de Graaf, De Volkskrant, 19 april 2008 

Ik twijfel of mijn rechtsstaat nog wel de staat is die populisten nastreven. 
Onze rechtsstaat is het waard om je er druk om te maken. Een andere hebben we niet.

Mensen, elites en patsers; Elsbeth Etty, Column, NRC Handelsblad 6 mei 2008

Verdonk, Marijnissen en Wilders hebben gemeenschappelijk dat zij afgeven op de arrogantie van de weldenkende elite, een term die de plaats inneemt van voorheen de linkse kerk. Wee de weldenkenden, want de hersenlozen zullen het paradijs beërven.

Liever de kneuterige Nederlandse politiek met zijn veelheid aan partijen; Will Tiemeijer, gastcolumn, Trouw, 27 augustus 2008 

Soms wordt in Nederland beweerd dat we af moeten van die veelheid aan politieke partijen. Zou het niet beter zijn als we slechts twee blokken hebben die duidelijk tegenover elkaar staan? En dan flink polariseren natuurlijk. Dan heeft de kiezer tenminste een heldere keuze en wordt de politiek veel boeiender. 
In Amerika hebben ze dat beter geregeld.

Waar we op moeten letten is dat het ook blijft werken, dus dat de genoemde factoren hier goed werkzaam blijven. Dit vereist toch wel aandacht. We lopen ze nog even langs: 

De meerderheid moet goed met de minderheden omgaan. 
Sommige partijen, ik meen ook die van Wilders, stellen voor de kiesdrempel te verlagen. Dit zou de kleinere minderheden politieke macht ontnemen en dus niet goed zijn. Op zijn minst zal de Tegenwichtkat protesteren. 
 

Het volk dat kiest moet goed geïnformeerd zijn.
Ook hier is het goed opletten en uitkijken. De Telegraaf is de laatste tijd, sinds de dood van Lunshof, weer flink opgeschoven naar rechts populisme. Dit werkt met kreten in chocoladeletters, niet met afgewogen artikelen met hoor en wederhoor. En op geenstijl.nl is alle nuance zoek. Schreeuwt u maar!
 

Er moet een middenblok en diversiteit zijn.
Het middenblok kalft af naar links en naar rechts. Op beide uitersten zien we aardig wat populisme in werking. Korte programma's, centrale personen, bij Wilders en Verdonk zelfs: geen leden, alleen de sterke leider m/v en een aanhang. Hun politieke stijl trekt kennelijk wel mensen en stemmen, maar stemmen zijn niet de enige vereiste in een goed lopende democratie. 

Krijgen we hier in de toekomst premier Verdonk en vice-premier Wilders? De twee Sterke Leiders m/v? Herinneren we ons iets over Sterke Leiders m/v? 

Laten we goed nadenken over wat we nu zien, vooral over dat groeiende populisme. Een sterke leider is nog geen goede leider. Een Jip-en-Janneke programma is nog geen goed programma. "Dat lossen we voor u op!" Oh, ja, ehmm... hoe dan? Die files, bijvoorbeeld? De enige oplossing is toch: minder auto rijden. Durft de Sterke Leider m/v dit ook te zeggen? 

Moeten we het tegenwoordig kort zeggen? OK, in een enkele afsluitende stellingen dan - het past niet in één stelling:

Populisme is niet goed voor een volk dat zichzelf wil regeren.
 

Een volk dat zichzelf wil regeren zal zijn minderheden moeten respecteren.
 

Wie dat nog niet kan zal het moeten leren: leven met diversiteit. (
 

Polderen is een typisch Nederlandse deugd die behouden dient te blijven.
 

Een volk dat zichzelf wil regeren zal zich goed moeten informeren. 
 

Hierin hebben ook de media een verantwoordelijkheid. 

Jonathan Sacks, Leven met verschil; menswaardige verscheidenheid in een tijd van botsende culturen; Meinema, Zoetermeer 2005.

Vorige Start Omhoog Volgende