Citaten uit
René Gabriëls
Op zoek naar samenhang
De Helling, najaar 2002
Net als elders in West-Europa is in Nederland sprake van een
opmerkelijk samengaan van stromingen die elkaar eigenlijk uitsluiten: het
neoliberalisme en het populisme. Het is de verkeerde en gevaarlijke weg in de
zoektocht naar sociale samenhang. Het is tijd voor een nieuwe politiek die het
nationalisme overstijgt.
[..]
Terwijl Janmaat in de jaren tachtig voor zijn populistische uitspraken over
migranten geboycot en vervogd werd, kreeg Bolkestein in het begin van de jaren
negentig voor dezelfde uitspraken juist veel bijval. net als Bolkestein wilde
Fortuyn zeggen waar het op staat en een einde maken aan de verlammende werking
die zou uuitgaan van het politiek correcte denken en de illusie van de
multiculturele samenleving. Beiden sponnen goed garen bij het inspelen op het gesunde
Volksempfinden.
[Samenvattend:]
Na een uitleg van het klassieke liberalisme (vrijheid van inmenging
door de staat), het moderne liberalisme (vrijheid om actief deel te
nemen) en het neoliberalisme (dat de sociale cohesie juist verzwakt door te
bezuinigen op sociale uitgaven), wordt gewezen op het ontstaan van een
onderklasse in vele Europese landen.
Het populisme verspreidt de boodschap dat het hier om een cultureel
probleem zou gaan en verzwijgt dat het om een sociaal-economische
deprivatie gaat. Populisten zaaien verdeeldheid tussen bevolkingsgroepen [wij
tegenover zij] en zaaien morele paniek. Men streeft naar uitsluiting
van bevolkingsgroepen in plaats van naar insluiting in de sociale
samenhang. Zij doen aan culturalisme.
Hoezeer het verlicht nationalisme en het populisme ook van
elkaar verschillen, zij delen het culturalisme. Ze veronachtzamen
sociaal-economische kwesties en zien de wereld vrijwel uitsluitend door de bril
van culturele tegenstellingen. Een onbedoeld effect van dit culturalisme is dat
de neoliberale politiek, die verantwoordelijk is voor de groter wordende kloof
tussen arm en rijk, buiten schot blijft.
Het is van belang dat het verlicht nationalisme plaats maakt
voor een zogenaamd 'nieuw kosmopolitisme'. Het nieuwe kosmopolitisme laat de
neiging tot overschatting van het culturele achter zich en heeft een
realistische kijk op de werkelijkheid.
Verlicht nationalisten als Paul Scheffer en Jos de Beus zijn
allergisch voor het kosmopolitisme. [... Ze] hebben niet in de gaten dat ze zich
afzetten tegen het oude kosmopolitisme. [...] Waar de oude kosmopoliet de
wereld primair als een morele gemeenschap ziet, ziet de nieuwe kosmolpoliet de
wereld vooral als een te hervormen politieke gemeenschap. [...] het specifieke
van deze houding is dat ze berust op inclusiviteit in plaats van op
exclusiviteit.
[...] Net als de populisten zoeken de aanhangers van het
verlicht nationalisme de oplossing voor het zogenaamde multiculturele drama in
de reanimatie van de theemutscultuur uit de jaren vijftig. De nieuwe kosmopoliet
keert zich tegen deze poging de culturele identiteit van Nederland in een
conservenblikje te willen stoppen. Hij of zij acht het krampachtig construeren
van zo'n identiteit een zinloze onderneming. In een plurale samenleving kan
immers niet één cultuur de andere culturen de wet opleggen, temeer daar de
meeste mensen zich binnen hun eigen culturele kring ontwikkelen en het niet
kunnen velen dat ze zich moeten assimileren aan een dominante cultuur. De
constructie van een Nederlandse Leitkultur is gevaarlijk, omdat het de
voedingsbodem kan vormen voor onderlinge haat.
