[Blz.
47]
Waardoor werd dit proces van overdrijving en verdraaiing aangedreven? In het navolgende schetsen we de spanningen en de sociaal-culturele en politieke omstandigheden die in de afgelopen decennia zo 'n onweerstaanbare vrees omtrent seksuele gevaren voor kinderen teweegbrachten.
[Blz. 48]
Hierbij concentreren we ons op twee hoofdaspecten:
 |
de zich wijzigende positie van de vrouw in de Amerikaanse samenleving en |
|
de algemene politieke, economische en demografische verschuivingen die de jaren zestig en zeventig zo'n tumultueus en liberaal aanzien gaven, met de conservatieve reactie in de jaren tachtig als gevolg. |
Tijdens de genoemde periode vond een drastische
verandering plaats in de maatschappelijke rol van de vrouw, en deze had
ingrijpende gevolgen voor het gezinsleven. Een belangrijk aspect hiervan was het
toenemende aantal vrouwen dat op de arbeidsmarkt verscheen. In 1950 had slechts
12 procent van de moeders een baan, terwijl dat in 1981 steeg tot 48 procent [*140].
In de jaren zeventig en daarna werd deze trend gestimuleerd door de geringe reële-inkomens
groei, het stijgende aantal echtscheidingen en alleenstaande moeders, en het
succes van de vrouwenbeweging bij het afbreken van discriminerende maatregelen
in de arbeidssfeer.
Deze ontwikkeling maakte veranderingen noodzakelijk in de
opvang en verzorging van kinderen. Het gebruik van kinderdagverblijven nam toe,
waardoor de markt zijn intrede deed in een domein dat tot dan toe was
voorbehouden aan de beslotenheid van het gezin. Ook nam hierdoor de controle die
ouders over hun kinderen hadden af, vooral waar het vrouwen betrof, als wier
eerste taak altijd de verantwoordelijkheid voor de kinderen was beschouwd.
Dit losser worden van de gezinsstructuren zorgde bij veel
mensen voor een onzekerheid die in de discussies over de seksuele gevaren voor
kinderen vaak opdook. Onzorgvuldig ouderschap werd regelmatig genoemd als een
oorzaak van seksueel misbruik. Een enkel moment van onoplettendheid in een
winkelcentrum kon net genoeg zijn voor de kinderlokker, zoals het geval zou zijn
geweest bij de New Yorkse kleuter Etan Patz (1979). Onvoldoende aandacht voor
het kind maakte het ontvankelijk voor de avances van de pedofiel. "Heeft u
uw kinderen vandaag geknuffeld?" citeerde Newsweek in 1984 de tekst
van een populaire autobumper-sticker, "Zo niet, dan doet een child
molester dat wel." [*141] De opkomst van het kinderdagverblijf stond
symbool voor de grotere afstand tussen ouders en kinderen en maakte dit
instituut tot voorwerp van de angsten omtrent het seksuele gevaar voor kinderen.
De positie van de vrouw veranderde niet alleen in
economisch opzicht, maar over een breed maatschappelijk front. Terwijl zelfs in
de radicale stroming van de jaren zestig vrouwen nog een ondergeschikte rol
speelden, slaagden zij er in het volgende decennium meer dan ooit in hun
gelijkwaardigheid en zelfstandigheid te doen gelden. Gedragingen en opvattingen
die impliciet uitgingen van een klassiek rolpatroon tussen man en vrouw, en die
daarom altijd normaal gevonden waren, werden nu taboe. Het ideaal van de
gelijkwaardigheid betrof zowel de erotische als de andere betrekkingen tussen de
seksen. Vooral voor heteroseksuele mannen betekende dit een ingrijpende
verandering: zij moest zich aanpassen aan het nieuwe klimaat waarin hun
erotische en geestelijke betrekkingen met vrouwen zich afspeelden. Met name waar
het ging om geslachtsverkeer zetten feministen zich verbitterd af tegen de
traditionele vrouwelijke onderworpenheid.
[Blz. 49]
Waar de zorg over ongelijke machtsverhoudingen in seksuele relaties toenam, waren relaties tussen volwassenen en jeugdigen bij uitstek verdacht. Het verschil in status tussen ouderen en jongeren leek zo'n overheersend element in dergelijke relaties dat het vaak werd gezien als het essentiële kenmerk daarvan.
Aan deze opvatting lagen veronderstellingen ten grondslag over het pedofiele onvermogen om relaties met "gelijken" aan te gaan, of over hun obsessie met het overheersen van de zwakkere. Het werd niet gezien als een bijkomend element. Daarentegen werd, buiten de radicaal-feministische en sommige homoseksuele kringen, de heteroseksuele voorkeur bij de man zelden verklaard uit diens veronderstelde drang tot het overheersen van vrouwen
(er werd trouwens toch al zelden gezocht naar verklaringen voor heteroseksueel gedrag).
Vrouwen die zich bewust waren van hun eigen gebrek aan zelfstandigheid waar het seks betrof, konden wijzen op de ongelijkheid tussen oudere en jongere partners in een seksuele relatie om aan te geven wat zij precies bedoelden wanneer ze zich verzetten tegen de mannelijke overheersing. Mannen daarentegen werden door de nieuwe gelijkheidsbeginselen het duidelijkst in hun maatschappelijke positie bedreigd. Zij konden hun onzekerheid hierover echter wegdrukken door zich af te zetten tegen diegenen die met die beginselen nog erger een loopje namen dan zijzelf ooit zouden doen, namelijk door doelbewust te "jagen" op zoiets machteloos als kinderen.
Zo projecteerden vrouwen èn mannen hun onzekerheid over
maatschappelijke ontwikkelingen op de positie van kinderen, met de angst over
het seksuele gevaar voor kinderen als gevolg. Het gevaar werd gepersonifieerd
door de "pedofiel", boven wie men zichzelf moreel en psychisch
verheven kon voelen, aldus een uitlaatklep creërend voor de eigen smeulende
onzekerheid over de verschuivende normen en waarden.
Naast verschuivingen in de individuele relaties tussen de seksen, het "microniveau", waren er ook op het "macro-niveau" van het politieke en culturele landschap factoren die de zedenangst voedden. De gistingsverschijnselen van de jaren zestig en zeventig, die zoveel nieuwe politieke eisen en ook een grotere openheid over seks hadden opgeroepen, boetten in de loop van de jaren zeventig aan kracht in.
De strijd om de burgerrechten van de Amerikaanse zwarten, die model stond voor het activisme en het op gang brengen van een sociale beweging in de jaren zestig, werd voor velen een minder klemmende morele kwestie naarmate discriminerende wetten en praktijken werden afgeschaft. De oorlog in Vietnam werd beëindigd en de dienstplicht werd afgeschaft, waardoor de radicale studentenbeweging een belangrijke drijfveer verloor. De welvaart maakte plaats voor energiecrises, olieprijsverhogingen, recessie en inflatie.
Tezamen met de schandalen waaraan de regering-Nixon ten
onder ging en een in brede kring gedeeld gevoel dat de macht van de Verenigde
Staten op haar retour was vormden deze ontwikkelingen de aanleiding voor een in
kracht toenemend politiek conservatisme. De verkiezing van president Reagan in
1980 was hiervan de belangrijkste uiting.
Met haar retorische ondersteuning aan "traditionele gezinswaarden" vormde deze reactie een niet mis te verstaan verbond tegen de seksuele openheid van de afgelopen periode: pornografie en abortus moesten krachtig worden bestreden.
[Blz. 50]
De seksuele vrijheid was immers snel toegenomen: voorbehoedmiddelen werden algemeen beschikbaar, abortus werd door het Hooggerechtshof in 1973 algemeen toegestaan in een uitspraak in de zaak Roe versus Wade. Seks werd hierdoor veel duidelijker een uiting van persoonlijk genoegen.
De wetgeving tegen porno, voorheen gebruikt om de
verspreiding van zowel afbeeldingen als teksten aan banden te leggen, werd
tussen de jaren vijftig en zeventig ernstig ondermijnd door een reeks arresten
van het Hooggerechtshof. Seksuele randgroeperingen, met name degenen die als
homoseksueel werden aangeduid, werden hierdoor geïnspireerd om ook politieke
eisen te stellen. Een omvangrijke en zeer zichtbare pornohandel, bevrijd van
wettelijke restricties, bloeide op.
Deze ontwikkelingen kunnen worden gezien als een proces waarbij seksuele praktijken die zich tot dan toe in het verborgene hadden afgespeeld, "naar buiten kwamen" en zichtbaar werden. De omslag deed zich het duidelijkst voor ten aanzien van homoseksualiteit, waar veranderingen door een politieke lobby werden geïnspireerd. Maar zelfs waar dit laatste niet het geval was vond een zekere culturele mobilisatie plaats: deze kwam tot uiting in de groei van de markt voor seksueel getinte afbeeldingen, een markt die door de grote vraag, welvaart en vrijheid sterk toenam in omvang en gevarieerdheid.
De mate waarin feitelijk van de burgerlijke seksuele normen
werd afgeweken was al op een voor velen schokkende wijze gebleken uit het
onderzoeking van Kinsey uit het begin van de jaren vijftig, maar de
normschendingen waren nu voor iedereen te zien op de schappen van de
pornowinkels. De publikaties over dit onderzoek brachten met name voor seksuele
minderheden een schok van herkenning, niet in de laatste plaats voor personen
met seksuele interesse in jeugdigen. "Porno" maakte zichtbaar wat
anders in het donker was gebleven. De grotere zichtbaarheid dwong ook anderen
het bestaan te erkennen van verschijnselen die ze liever hadden ontkend.
Tegelijkertijd werden die publikaties het handvat voor de
tegenbeweging. Niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook in Europa, stond de
strijd tegen de kinderporno aan het begin van een veel algemenere beweging tegen
seksuele relaties met kinderen. Men kan zich er wellicht over verbazen dat juist
een marginaal verschijnsel als kinderporno een vertrekpunt voor die beweging
vormde. Maar het was precies vanwege het feit dat kinderporno het kwaad voor
iedereen zichtbaar maakt, dat ze die functie kon krijgen. Zoals FBI-agent
Kenneth V. Lanning het uitdrukte in zijn handleiding voor het opsporen van child
molesters, die in hoofdstuk 2 wordt besproken: