Kees Beekmans, NRC Handelsblad 14 december 2007
 

	Pieter Hettema en Leo Lenssen: Van wie is het onderwijs? Balans, 240 blz. € 17,50
	Jaap Dronkers: Ruggengraat van ongelijkheid. Mets & Schilt, 96 blz. € 12,50

De gelukkig klas van Theo Thijssen komt nooit meer terug. Leraren zijn gedemotiveerd, met dank aan heerszuchtige managers. Kunnen ouders en leraren het roer omgooien? 

[... ... ...] 

In de bundel opstellen met de goed gekozen titel Van wie is het onderwijs? leggen de samenstellers, Pieter Hettema en Leo Lenssen, helder uit dat de verzelfstandiging en professionalisering van de school een stille revolutie is geweest die grotendeels langs de leraren is heengegaan, en dat, zeggen ze er eerlijk bij, mag je schooldirecties en -besturen verwijten. Die hebben verzuimd uit te leggen welk proces gaande was, en zitten nu met de gebakken peren: een ontevreden, mokkend en rebellerend docentencorps. 

Een veelgehoorde klacht van leraren is dat de nieuwe school te veel geld zou besteden aan bureaucratie en managers, geld dat dus niet naar het onderwijs gaat. Uit het stuk van Leo Lenssen blijkt dat dat waar is: Scholen hebben noodgedwongen hun eigen bureaucratie ingericht. Ze moeten nu immers zelf regelen wat de overheid vroeger voor ze deed, en trekken daarvoor de vereiste deskundigheid aan: 

	medewerkers voor het financiële beleid,
	voor het personeelsbeleid,
	ICT-medewerkers,
	systeembeheerders,
	deskundigen om zorgleerlingen te begeleiden (want scholen hebben een zorgplicht), en
	interim-managers om het strategisch beleidsplan voor de komende jaren op te stellen.

Zeker voor leraren is Van wie is het onderwijs? een verhelderend boek, juist omdat de school waar zij (vaker dan hij) werkt, niet meer de school is van Thijssen, of de school waarop zij zelf vroeger zat. Maar betekent dat ook dat het onderwijs niet meer van de leraar is maar van, godbetert, de managers? 

Volgens de klassieke economiedocent Ton van Haperen wel. In de bundel legt hij in een goed geschreven stuk uit dat die manager bezig is de leraar te wurgen. 

[...] 

Van Haperen pleit voor een herwaardering van de erudiete vakleraar, die op veel scholen inmiddels is verdreven door tweede-graders die tijdens hun opleiding vooral hebben geleerd het leerproces te begeleiden. Deze dunne leraren die weinig anders zouden kunnen dan voordragen uit het schoolboek, staan met het zweet op de rug voor de klas en zoeken verlichting in managementtaken. 

[...] 

Van Haperen is pessimistisch: Managers beheren de portemonnee, zijn op een missie, verwijten leraren leerlinggedrag (de meest gehoorde klacht van onderwijsmanagers over hun personeel) en kiezen voor een personeelsbeleid dat meedenkers beloont en opponenten kwalificeert als terroristen. 

[...] 

Wie voor dat zwarte VMBO kiest, leze eerst Ruggengraat van ongelijkheid van Jaap Dronkers. 

Deze hoogleraar schrijft over de mogelijkheden de tweedeling in het onderwijs - kansrijk, kansloos - te verkleinen, maar somt ook de beperkingen op. De grote waarde van zijn beknopte maar doorwrochte, op onderzoek gebaseerde tekst, is dat er vooroordelen sneuvelen. 

Zo wijst Dronkers onder meer op de acht fouten die de afgelopen vijftig jaar in dit opzicht door vooral sociaal-democraten zijn gemaakt. Bijvoorbeeld de invoering, vanaf de jaren zeventig, van de zogenaamde zachte didactische werkvormen, die onderwijsmethoden waarbij de startniveaus en de ontplooiingsmogelijkheden van de individuele leerling centraal staan [...].

Bij de harde didactische werkvormen staan juist de gewenste eindniveaus centraal - klassiek, frontaal onderwijs. 

Wel, die zachtere werkvormen blijken de arbeiders- of migrantenkinderen dus niet te helpen. Dronkers: 

'Zelfontplooiing en ontdekkend leren veronderstellen voldoende kennis omtrent de gewenste richting van de ontplooiing of het object van de ontdekking. Als de grondslagen hiervan niet in het ouderlijk huis zijn geleerd, dan helpen de zachtere werkvormen weinig om die achterstand effectief in te halen.'

Het onderwijs kampt met 

	motivatieproblemen van leraren,
	een dreigend lerarentekort, en
	een ontzagwekkende tweedeling: het zwarte gat waarin leerlingen afkomstig uit lagere- of migrantenmilieus vallen als zij op een VMBO of ROC terechtkomen.

Daar worden diploma's uitgereikt als pepernoten, ze hebben geen enkele betekenis meer, iets dat werkgevers op termijn wel doorkrijgen en waar die leerlingen uiteindelijk dus niet mee geholpen zijn. Er moeten voor leerlingen uit kansarme milieus dus weer ruime mogelijkheden komen om te stapelen en omwegen te maken, want daarmee zijn vooral zij geholpen.

Dronkers, en ik ben het met hem eens, pleit voor 
 

	schoolbesturen gevormd door leraren, ouders, en maatschappijvertegenwoordigers, want daardoor gaan ouders en leraren zich weer bij hun school betrokken voelen.
	Hij pleit daarnaast voor een openbare meting van eindresultaten, dat wil zeggen van de kennis en de vaardigheden van hen die een diploma hebben gekregen. Een school die onder de maat presteert, dient door de onderwijsinspectie onmiddellijk gesloten en failliet verklaard te worden.  Dus geen ellenlang verbetertraject, aangezien leerlingen hun schooltijd ook niet in een verbetertraject over kunnen doen.
	En als je de eindresultaten meet, kun je het onderwijsproces, welke vorm men ook kiest, gerust aan de scholen, dus aan de leraren, overlaten, want eigen verantwoordelijkheid van professionals is een belangrijke voorwaarde voor een effectieve school.

En als het ergens aan lijkt te ontbreken, sinds die stille revolutie, dan is het die eigen verantwoordelijkheid.