Blowen maakt je gek

Rob Buiter, Intermediair 5 december 2002

Wat veel psychiaters al veel langer wisten, of op zijn minst vermoedden, wordt in steeds hardere getallen aangetoond: blowen verhoogt de kans op psychosen. 

Eind november is in het British Medical Journal een Zweedse studie beschreven waaruit opnieuw een oorzakelijk verband tussen het roken van cannabis en het optreden van psychosen naar voren lijkt te komen. Deze studie is een vervolg van een onderzoek dat al vaker is aangehaald in dit verband. Het betreft een groep van meer dan vijftigduizend dienstplichtigen die na hun keuring inmiddels vijftien jaar zijn gevolgd. 

Uit het onderzoek blijkt een statistisch verband tussen het wel of niet blowen van de rekruten en de kans op psychosen in het latere leven. Uit de nieuwste getallen lijkt ook naar voren te komen dat de kans op latere psychosen toeneemt naarmate de rekruten destijds naar eigen zeggen meer hadden geblowd. 

Ook de Maastrichtse hoogleraar psychiatrie Jim van Os publiceerde onlangs de resultaten van een blow-psychose onderzoek. Hij onderzocht gedurende drie jaar ruim vierduizend gezonde mensen die nooit een psychose hadden meegemaakt en ook 59 mensen met een voorgeschiedenis van psychosen. 

Uit die vergelijking bleek dat het eventuele gebruik van cannabis aan het begin van de studie de kans op een psychotische stoornis met bijna een factor drie verhoogt. De kans op een noodzakelijke behandeling door een psychiater wordt twaalf keer groter door het blowen en de kans op een ernstige vorm van psychose neemt zelfs toe met een factor 25. In de helft van alle gevallen van psychose gedurende de drie jaar van de studie bleek cannabis in het spel. Bovendien: Voor de groep die al eens een psychose had doorgemaakt aan het begin van de studie beteken de cannabisgebruik een duidelijk slechtere prognose dan voor niet-blowers. 

De relatie tussen blowen en psychosen is al anderhalve eeuw een punt van discussie. Zo lang staat immers al vast dat je van cannabis op zijn minst kunt gaan hallucineren. Sindsdien is er ook een biologische relatie gelegd tussen hasj en psychosen. De werkzame stof in cannabis, THC, heeft in de hersenen een effect op de neurotransmitter dopamine. Dat is uitgerekend de stof die bij de meeste psychotische patiënten in verhoogde mate aanwezig is. 

Toch is het leggen van een causale relatie tussen blowen en het optreden van psychosen of schizofrenie lange tijd beperkt gebleven tot losse gevalsbeschrijvingen. Een eerste hint naar een systematisch verband kwam uit het epidemiologisch onderzoek met de Zweedse dienstplichtigen. Diegenen die op hun achttiende hadden aangegeven dat zij wel eens blowden, bleken in de vijftien jaren daarna een zes keer zo grote kans te lopen om psychotisch te worden als de niet-blowers. 

In 1994 kwam daar voor het eerst een prospectief onderzoek bij: de Amsterdamse psychiater Don Linszen publiceerde toen de resultaten van een vergelijking van de kans op psychosen van milde, stevige en niet-hasjgebruikende patiënten met schizofrenie. Over een periode van een jaar vond Linszen niet alleen een relatie tussen hasjgebruik en het hernieuwd optreden van psychosen, maar ook een relatie tussen dosis en effect: de stevige gebruikers kregen vaker een herhaling van de psychose dan de milde weekendblowers. 

Waar de studie van Linszen alleen keek naar de 'gekleurde populatie' van mensen die zich al bij de kliniek hadden gemeld voor een psychose, is het onderzoek van Van Os het eerste waarbij vooral gezonde proefpersonen in de gaten zijn
gehouden. 

Toch staat nog niet voor alle psychiaters vast dat het blowtje het allereerste ei is waar de kip 'psychose' uit groeit. Veel patiënten met schizofrenie geven immers aan dat zij juist blowen omdat zij zich daar prettiger bij voelen. Is het dus niet mogelijk dat een deel van de blowers juist is gaan blowen omdat er een psychose aan zit te komen? 

'Theoretisch is dat denkbaar', erkent Linszen. 'Je kunt die optie uitsluiten door aan te tonen dat de kans op recidief afneemt wanneer je voorkomt dat mensen na een psychose gaan blowen. Maar dat is moeilijke kost. Juist deze groep mensen is erg moeilijk van de hasj af te houden. 

Een tweede manier om de precieze relatie boven tafel te krijgen, is een zogeheten challenge-studie: wat gebeurt er wanneer je gezonde mensen onder gecontroleerde omstandigheden THC toedient? Een aanzet tot een dergelijke - ethisch beladen - studie heb ik vorig jaar in Amerika mogen aanschouwen. Wat ik daar bij gezonde vrijwilligers zag optreden, waren de symptomen die ik dag in dag uit ook bij mijn psychotische patiënten tegenkom: lusteloos, verward, geheugenstoornissen ... Bij mijn patiënten noem je dat de negatieve symptomen van schizofrenie. Blowers zullen het herkennen als "stoned" zijn.' 

Net als Linszen vindt ook zijn coIlega-psychiater Van Os de relatie tussen blowen en psychosen nu wel hard genoeg. 

'Een echt keihard oorzakelijk verband kun je in dit onderzoek niet krijgen. Gezonde vrijwilligers langdurig moedwillig aan hasj blootstellen is immers niet ethisch. Maar het onderzoek dat we wel  hebben, is consistent, er is een relatie tussen de hoeveelheid die je blowt en het effect, er is een neurobiologisch plausibele verklaring via onder andere het dopaminesysteem in de hersenen; deze relatie hoeft niemand meer te verbazen.'

Veertienjarige blower 

En toch zijn er in het veld van de praktische psychiatrie nog steeds hulpverleners die vooral het rustgevende karakter van een blowtje voor een psychotische patiënt blijven benadrukken. Van Os: 

'Dat zal nog wel even duren, dat er mensen zijn die twijfelen aan de kracht van "slechts" een waarnemende studie, in plaats van een hardere experimentele studie. Maar ja, sigarettenfabrikanten hebben ook heel lang de relatie van roken en longkanker ontkend. Ook dat was een puur sofistische redenatie.'

Het advies van Van Os is dan ook helder: 

'Je moet proberen psychiatrische patiënten van hun "rustgevende" blowtje af te houden. En als je het mij als persoon Jim van Os vraagt, mogen de coffeeshops ook dicht. Ik word er echt niet vrolijk van wanneer ik een veertienjarig jongetje de coffeeshop bij mij in de straat zie binnenlopen en ik zie hem even later stoned weer naar buiten zweven. 

Maar vraagje het aan de wetenschapper Van Os, dan moet ik mij van zo'n oordeel onthouden. Dan kan ik alleen maar extra argumenten aandragen voor de maatschappelijke discussie.'