01-5 Een ideaal lichaam?

Een ideaal lichaam?

Enkele gedachten

2001 # 5

Het somatotype speelt een belangrijke rol bij de seksuele aantrekkingskracht tussen mensen en ook bij sommige diersoorten. De maatstaven van de esthetiek kunnen sterk variëren en blijken plaatsgebonden. Ook heeft ieder tijdperk zijn eigen opvatting van wat mooi en aantrekkelijk is, maar alles binnen bepaalde grenzen. Het schoonheidsideaal wordt mede beheerst door een aantal sociale factoren en is derhalve ten dele cultureel gebonden.

Het type schoonheid van de voorhistorische idolen der Cycladen in het Middellandse Zeegebied representeert nog altijd een schoonheid die ons nader ligt dan menig tegenwoordig schoonheidsideaal dat bij andere, thans levende volkeren gevonden wordt. In de Arabische wereld bijvoorbeeld gelden andere normen dan bij ons. In sommige gebieden van Afrika worden meisjes al vroeg onderworpen aan allerlei rituelen die de latere schoonheid (aantrekkelijkheid) moeten bevorderen. Op zes of zevenjarige leeftijd krijgen deze meisjes grote hoeveelheden voedsel, meestal pap, toegediend om uit te groeien tot, voor onze begrippen, wanstaltig dikke vrouwen. Opdat het vet zich regelmatig verdelen kan worden zij elke avond door zand gerold en goed gekneed opdat het vet zich gelijkmatig kan verdelen. Het spreekt vanzelf dat dit alleen bij rijke families gebeurt. Ook in andere culturen zijn zwaarlijvigheid en schoonheid over het algemeen synoniem.

Ten onzent is het tegenovergestelde het geval, slank en rank is over het algemeen het ideaal. De hedendaagse Europeaan raakt meestal niet geobsedeerd door dikke, overmatig omvangrijke typen. Uitzonderingen daargelaten.

Taiilienfetischismus
(Mode aus der neuziger Jahren)

Wanneer men zich niet baseert op historische gegevens én onderzoek in andere culturen, dan zou men tegenwoordig snel geneigd kunnen zijn evolutiepsychologische theorieën als verklaring erbij te halen. Immers, veel mannen hebben een voorkeur voor vrouwen met een slanke taille (waist-to-hip ratio) die minder neigen tot het hebben van gezondheidsproblemen. Geschikte partners dus voor de voortplanting. Evolutionair zou deze voorkeur in de loop der tijden ontstaan kunnen zijn, ware het niet dat bovenstaande voorbeelden dit tegenspreken. Deze selectie van proefpersonen (tegenwoordige mannen in de westerse wereld) is te beperkt om conclusies te trekken.

Uit ander onderzoek in Midden-Afrika blijkt dat mannen die nog van de jacht leven juist een tegenovergestelde voorkeur hebben. Vrouwen met een smalle taille vonden zij onaantrekkelijk en afstotelijk.

Als voorbeeld van de ingrijpende veranderingen die zich in de loop der eeuwen voltrokken moge ook gewezen worden naar Rubens en Botticelli. In de vijftiende eeuw schilderde Botticcelli De geboorte van Venus, deze Venus heeft kleine borsten en smalle heupen. In de zeventiende eeuw schilderde Rubens De Sabijnse maagdenroof, waarop vrouwen met zware boezems en rompen te zien zijn. De tegenstelling kan niet groter zijn. Ook in de bellettrie kunnen we de verschillen ontdekken (D’Annuncio, Gautier, enz.).

Het is mij tijdens mijn vele reizen steeds weer opgevallen hoe verschillend de ideale somatotypen kunnen zijn. Hoe ontstaan die verschillen? Is er een basispatroon te vinden? Ligt op de achtergrond een wens tot variatie? Bestaat het uiteindelijke schoonheidsideaal wel? Het ideale lichaam? Universeel is het niet, maar het blijken wel variaties op hetzelfde thema (grondschema) te zijn, waarbij de waist-to-hip verhouding een belangrijke rol speelt.

Tot welke extremen een (te) ver doorgevoerd schoonheidsideaal kan leiden laat taille-fetischisme zien uit de jaren omstreeks 1890.

Schoonheid blijft een subjectieve beleving. Een definitie van deze elementaire gevoelsgewaarwording valt moeilijk te geven. Een poging daartoe deed Plato. Het was Theodor Lipps (1851-1915) die de experimenteel-psychologische studie van de schoonheidsbeleving introduceerde.

Dr.Frits Bernard

Literatuur

M.Dufrenne: Phénomène de l’expérience esthétique (1953)

Theodor Lipps: Aesthetik, twee delen (1907-1912)

Rotterdam 5 mei 2001