Kupchan

Citaten uit

Amerika kan veel leren van Europa

Johan ten Hove, Trouw 28 februari 2004

Charles A. Kupchan: Het einde van het Amerikaanse tijdperk. Vertaald door Jan Hamminga en Wiet de Klerk.
Byblos/Roularta Books, Amsterdam/Brussel.
ISBN 9054665149; 332 blz. 24 euro

Het duurt niet lang meer of Amerika zal moeten erkennen dat het niet meer oppermachtig is. Amerika kan kiezen: wil het zichzelf en de wereld beschermen tegen nieuwe, allesverslindende conflicten in een multipolaire wereld, of wil het de opkomst van nieuwe, concurrerende machtscentra zo vreedzaam mogelijk laten verlopen? Kijk naar de geschiedenis en leer ervan, zegt Charles Kupchan, professor in de internationale betrekkingen in Georgetown.

[...] Volgens hem zijn

'Amerika's dominantie en de politieke wil om overal ter wereld haar macht te doen gelden, over hun hoogtepunt heen en zullen beide nog tijdens dit decennium verdwijnen'.

Het is niet een weer oplevend Rusland dat Amerika die macht zal betwisten, en ook niet een opkomend China, en zeker niet het islamitische fundamentalisme. Het is het oude Europa, beter gezegd het nieuwe Europa in de vorm van de Europese Unie, dat Amerika naar de kroon zal steken. Dat doet het nu al op economisch gebied, het zal het in de nabije toekomst ook op andere gebieden. [...]

De opkomst van Europa is één, de tweede reden dat Amerika zijn suprematie zal verliezen ligt in het land zelf:

,,Het liberale internationalisme dat sinds de Tweede Wereldoorlog Amerika's leiderschap in de wereld heeft geschraagd, staat onder druk van zowel isolationistische als unilateralitische extremen.''

	De liberale internationalisten bemoeiden zich met de wereld en kozen voor een Amerikaanse leidersrol, maar in samenwerking en overleg met bondgenoten.
	Isolationisten willen dat Amerika zich uit de wereld terugtrekt.
	En unilateralisten willen dat Amerika de wereld leidt en naar zijn hand zet, maar zonder zich door de rest van de wereld iets te laten gezeggen.

Isolationisme en unilateralisme zijn keerzijden van dezelfde medaille.

,,Ze delen dezelfde ideologische wortels. Ze delen de vrees dat Amerika's betrokkenheid kan leiden tot verlies van vrijheid en soevereiniteit. Ze stimuleren Amerika om zich van het wereldtoneel terug te trekken, terwijl het tegelijkertijd de wereld naar Amerikaans beeld tracht te herscheppen.''

De ontwikkeling van de huidige president, George W. Bush, laat goed zien hoe een isolationist een unilateralist kan worden. Hij wilde, toen hij aantrad, zo weinig mogelijk met de rest van de wereld te maken hebben, trok zich terug uit een aantal internationale verdragen, en wees bijvoorbeeld het Permanente Internationale Strafhof af. Na 11 september 2001 móest Amerika zich wel met de wereld bemoeien, en leek het erop dat het daartoe met bondgenoten zou overleggen en samenwerken. Maar al gauw bleek dat Amerika zijn eigen, unilaterale gang ging en zich weinig tot niets gelegen liet liggen aan de Verenigde Naties en de meeste bondgenoten.

Onverstandig, vindt Kupchan [...]. De geschiedenis leert dat een wereld met meer dan één machtscentrum in oude rivaliteiten vervalt en dus onstabieler wordt. In Kupchans woorden: het unipolaire tijdperk loopt op zijn einde en zal vervangen worden door een multipolair tijdperk waarin de EU, en later ook Rusland, Japan en China tegenwichten tegen Amerika's macht gaan vormen. En dan zal het gedaan zijn met de stabiliteit in de wereld ...]. Valt de Amerikaanse suprematie weg, dan is ook het einde in zicht van de orde die aan de Pax Americana te danken was. Dat is nu eenmaal de realiteit, zo is het in de historie altijd gegaan, en zo zal het weer gaan.

[...]

Kupchan wil zijn realisme temperen met 'idealisme', dat hij definieert als 'het geloof in de kansen van redelijkheid, recht, waarden en instituties om brute kracht in te tomen'. En dan komt opnieuw Europa in het vizier, tot zestig jaar geleden eeuwig en altijd verscheurd door grootschalige militaire conflicten. In Europa hebben de leiders geleerd hun 'geopolitieke kaart van de toekomst' te ontwerpen door 'realisme en idealisme' te mengen 'op een wijze die de logica van de rivaliteit verving door die van samenwerking en wederzijds voordeel'. Wat Europa is gelukt, staat Kupchan wereldwijd voor ogen.

De leiders van de wereld in het algemeen, en die van de VS in het bijzonder, moeten de geschiedenis bestuderen en daarvan leren, zegt Kupchan. Ze moeten het foute verwerpen en het goede behouden en toepassen. Kupchan put inspiratie voor de toekomst uit de geschiedenis van het Romeinse Rijk, het Britse imperium, de Duitse eenwording in de 19de eeuw en de vorming en uitbouw van de Amerikaanse Unie in de achttiende en negentiende eeuw. Maar vooral uit de Europese integratie van na de Tweede Wereldoorlog.

In al die processen van groeiende samenwerking duiken drie factoren telkens op:

	strategische terughoudendheid,
	de opbouw van samenbindende instituties, en
	sociale integratie.

Die drie doelen acht Kupchan ook nu van groot belang. Ook nu zijn ze alle drie nodig om te zorgen dat de terugkeer naar een multipolaire wereld niet ontaardt in enorme conflicten en in redelijke banen wordt geleid.

	Strategische terughoudendheid: Amerika moet soms macht onbenut laten, af en toe inbinden en ruimte geven aan anderen, bijvoorbeeld door het overdragen van verantwoordelijkheden aan Europa.
	Samenbindende instituties: Amerika moet zijn hooghartige houding tegenover internationale organen en instituties laten varen en meehelpen nieuwe op te zetten, ook als het daarin niet de eerste viool kan spelen.
	Sociale integratie: Amerika én Europa moeten willen werken aan de verbreiding van democratie, de handhaving van de rechten van de mens, om daarmee het gemeenschapsgevoel te stimuleren.

Maar zelfs als Amerikaanse leiders deze basisstrategie omhelzen, en daar lijkt het nu bepaald niet op, is succes nog niet verzekerd.