Citaten uit

Doe wat!

Oosterbaan, Warna, NRC 18 januari 2003

Demissionair premier Balkenende heeft de wetenschap om raad gevraagd over de normen en waarden. Maar zijn geleerde adviseurs vinden praten daarover niet zo nuttig. De overheid is zelf de grootste verantwoordelijkheidsvervuiler.

[...] Over de normen en waarden zelf zijn de geleerden snel uitgepraat. Hans Adriaansens, voorzitter van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling [...] ,,[...] Ik vind dat een belangrijk deel van de verantwoordelijkheid bij de overheid ligt. De arrangementen van de overheid maken dat de samenleving te grootschalig en te abstract wordt ingericht. De scholen zijn te groot, de ziekenhuizen en de universiteiten te massaal. Dat geeft anonimiteit, gebrek aan betrokkenheid.'' 

Kees Schuyt is lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ,,[...] Als Balkenende zegt dat er een gebrek aan consensus is over normen en waarden, dan vind ik dat niet zo zinvol. We hebben in dit land altijd met waardenconflicten kunnen leven.''

Interessant, want het is precies premier Balkenende die uitgerekend aan Schuyt, Adriaansens en Schnabel heeft gevraagd hem raad over ,,het belang van gemeenschappelijke waarden voor onze samenleving'' en over de vraag aan ,,welke waarden daarbij in het bijzonder moet worden gedacht''. [...]

Natie in verval

[...] De tijd dat elke burger die zich beklaagde over de criminaliteit het advies kreeg "een ander ochtendblad" te gaan lezen is voorbij. Al neemt de criminaliteit de laatste tien jaar niet toe, zij is sinds de jaren '60 zeer sterk gestegen en bevindt zich sinds 1990 op een stabiel, maar hoog niveau. Sociologen en criminologen zijn het daarover eens. [...] De politie registreerde in 2001 ruim 1,3 misdrijven, en dat waren er tien keer zoveel als in 1960. [...] Uit de cijfers blijkt een afname van de vermogensdelicten (vooral diefstal) en een lichte stijging van de geweldscriminaliteit in de afgelopen toen jaar. Ruim tien jaar criminaliteit op een stabiel niveau betekende dat één ding groeide: de verontwaardiging. [...]

Henk van de Bunt, hoogleraar criminologie aan de Erasmus Universiteit: 

,,[...] De meeste mensen brengen een portemonnee die ze vinden nog steeds naar gevonden voorwerpen. Er wordt ook nog heel veel voor goede doelen gegeven.'' 

Het gaat volgens Van de Bunt om andere dingen. 

"Onze toegenomen welvaart bijvoorbeeld. Zodra er meer auto's komen, nemen de autokraken toe. [...]" [...]

Ook Schuyt legt een verband met de toegenomen welvaart: 

"Waar meer te halen valt, wordt meer gestolen."

De toename van de welvaart ging gepaard met een afname van de sociale controle - een tweede reden voor de toename van criminaliteit. [...]

[...] Schnabel: ,,[...] Het is eigenlijk overal hetzelfde: gebrek aan toezicht, gebrek aan controle, gebrek aan onderhoud. Als de boel niet wordt onderhouden, als er geen controleurs rondlopen, dan wordt het steeds erger.'' En dat is de schuld van de overheid? ,,Als de overheid het niet doet, moeten de burgers dan optreden? Die kijken wel uit.'' [...]

Voor Adriaansens is de sleutel tot het normen- en waarden-debat het individueel verantwoordelijkheidsbesef van de burger. De overheid miskent dat nog steeds, volgens hem, want ze spreekt de burgers niet als individuen aan maar als vertegenwoordigers van een collectief. Dat leidt tot anonimiteit, tot onverschilligheid. [...] De overheid heeft volgens hem te weinig oog voor herkenbaarheid, voor de behoefte van mensen "er toe te doen"en als individu te worden aangesproken. 

 En de buitenlanders?

Het aandeel van sommige groepen jonge allochtonen in de criminaliteitstaat niet meer ter discussie. Dat is, zoals uit cijfers van het WODC blijkt, gewoon hoog. [...] Ook uit andere gegevens blijkt de allochtone oververtegenwoordiging. [...] Straatroof van sieraden, geld en mobiele telefoons is in die stad [= Rotterdam] voor 99 procent een zaak van jonge allochtonen. 

Een flink deel van de toegenomen criminaliteit kan dus op rekening worden geschreven van de aanpassingsproblemen van een allochtone onderklasse. Jonge mensen die de ontspannen en informele Nederlandse cultuur verkeerd interpreteren en de vriendelijkheid van leraren en agenten als een teken van zwakte zien.  [...]

[... D]e vraag wat er aan te doen valt.

Een hele serie antwoorden op die vraag valt samen te brengen onder het hoofdje repressie: preventief fouilleren, strengen straffen, meer cellen. het zijn antwoorden die ook in verkiezingstijd veel gehoord worden, maar de wetenschappers trekken een sceptisch gezicht. Van de Bunt: 

"Uiteindelijk moet je het daar niet van hebben. De meeste mensen gedragen zich zoals het hoort zonder dat er een politieman naast staat. [...]"

[...] In geen enkel ander EU land is de afgelopen jaren het aantal gedetineerden zo sterk toegenomen als Nederland: 

[...]

Wijkagent

[...] "Justitie staat helemaal aan het eind van de lijn", zegt Van de Bunt. "Die komt pas in actie als het kwaad al is geschied. Als je de misdaad wil terugdringen, moet je aan andere dingen denken. Ten eerste aan preventie. Voortdurend spijbelen en pesten zijn bijvoorbeeld goede voorspellers van probleemgedrag. Gezinsondersteuning, spijbelprojecten - het is allemaal buitengewoon nuttig, net als andere manieren om vroegtijdig problemen te signaleren, thuis, in de wijken, op school. [...]"

Schuyt legt de nadruk op informele controle in de verhoudingen tussen kinderen en ouders, leraren en leerlingen, politieagent en jeugd. Als die goed verlopen, heb je heel veel gewonnen. 

"Heb belangstelling voor kinderen, kijk iemand aan als je met hem spreekt, zorg voor werk met een persoonlijke noot. Een wijkagent die een praatje maakt - dat is een goed voorbeeld. je hebt dan een combinatie van  formeel en informeel gezag, en dat versterkt elkaar. [...]"

Kleinere scholen, dat vindt Schuyt ook heel belangrijk. [...]

Er toe doen, dat is ook voor Adriaansens de sleutel. 

"Probeer binnen grote complexen in de zorg of het onderwijs toch kleine, herkenbare eenheden op te zetten.
Geef de mensen in het onderwijs, de zorg en de lagere overheden verantwoordelijkheid en zelfstandigheid, overvoer ze niet met output-metingen en protocollen.
En ten derde: houd eens op met die politiek van afgedwongen gelijkheid, erken dat er verschillen zijn en laat mensen de mogelijkheid zich te ontwikkelen binnen een eigen groep en een herkenbare omgeving."
[...]
"Doe eens wat aan deze dingen, zou ik tegen de overheid willen zeggen. Schaal, sturing en samenhang, dat zijn voor mij de kernbegrippen. Doe daar wat aan, breng die in overeenstemming met de behoefte van burgers aan herkenbaarheid; dat is de meest praktische manier om met normen en waarden om te gaan."