Erfurt is angstig dichtbij

Opinie, door Klaas de Graaff, in Wegener Dagbladen 3 mei 2002

Klaas de Graaff is criminoloog en onder meer adjunct-directeur geweest van de
penitentiaire inrichting Nieuw-Vossenveld te Vught.

Wat is er mis met de jeugd als we met ontzetting kennis nemen van de afschuwelijke massamoord in een gymnasium in het Duitse Erfurt? Is de geweldsverheerlijking als een virus binnen gedrongen in het brein van een afgewezen leerling? Had men dit drama kunnen voorkomen, maar wie is dan die 'men' ? 

Vragen die menigeen in Erfurt, in heel Duitsland. maar ook daar buiten zich zal stellen. Want wat zich afgelopen vrijdag in dat gymnasium afspeelde, hoeft niet uniek te zijn. Het lijkt er op alsof deze nachtmerries die zich in de Verenigde Staten al meerdere malen hebben gemanifesteerd, ook naar onze kant van de oceaan zijn overgewaaid. Het doden van een groot aantal mensen in een zo kort mogelijke tijd, meestal met een ratelend vuurwapen en vrijwel altijd eindigend in een k1assieke zelfdoding als apotheose. 

Moeten we Andrew Solomon geloven, die als ervaringsdeskundige van zelfdoding beweert dat een op de tien Amerikanen Prozac of andere antidepressiva slikt? Hoewel belangrijke gegevens over de achtergrond van dit drama nog ontbreken, kunnen we uit verschillende andere identieke massamoorden enkele lijnen trekken naar dit voorval. 

In de eerste plaats dringt zich de vraag op of de verheerlijking van het geweld uitgebannen moet worden? Daar is recentelijk nogal wat over te doen.

Spelletjes

Sommige wetenschappers willen voor de zoveelste keer bewijzen dat het kijken naar filmen  televisiebeelden met fysiek geweld op sommige kinderen een verkeerde invloed heeft. Ook de  spelletjes die met behulp van televisiescherm of computer het kwaad hebben gereduceerd tot iets waar je plezier aan kunt beleven, moeten hiertoe worden gerekend, als we die wetenschappers serieus nemen. 

 Ongetwijfeld zullen enkele kinderen van al dit smakeloos tijdverdrijf stoornissen oplopen die op een bepaald moment kunnen ontaarden in crimineel gedrag. Aan de andere kant bieden het journaal en de commentaren op het nieuws al voldoende geweldsbeelden die met enig fantasie suggestief kunnen inwerken op gevoelige zieltjes. Alleen al de gebeurtenissen in Palestina en Israël doen bij weinig kritisch ingestelde jongeren - de ouderen niet uitgesloten - de indruk wekken dat met geweld iets te bereiken zou zijn.

Kinderen die het voor een belangrijk deel van hun opvoeding moeten hebben van het passief met zakken chips voor de buis liggen en van ouders of opvoeders nauwelijks stimulans krijgen om zich ook op het ethische vlak te vormen, zijn veel eerder geneigd zich te identificeren met duistere figuren uit hedendaagse stuiverromans.

Verloedering

Daarnaast doet ook de grootschaligheid een duit in het zakje van de gedragsverloedering. Als mensen zich niet meer met hun naam kunnen kenbaar maken, maar gereduceerd zijn tot pincode of sofi-nummer, zal de sociale vervreemding, die wezenlijk onderdeel is van crimineel gedrag, eerder toeslaan dan wanneer de iemand erkend wordt als persoon met een eigen identiteit. De scholen, waar kinderen hun kennis moeten opdoen, krijgen steeds meer de , omvang van onderwijsfabrieken, waar het contact tussen leraar en leerling een vluchtiger karakter heeft aangenomen dan enkele decennia geleden nog het geval was.

Het lijkt er op dat leerlingen zijn afgeprijsd tot producten die in een schap van een supermarkt liggen en alleen nog maar dienst doen om met hun slagingspercentages de kwaliteit van de school te bepalen. Vragen leerkrachten zich wel eens af hoe het komt dat de agressie op school tussen hen en leerlingen steeds meer toeneemt? En dan de vuurwapens die steeds meer in handen van particulieren terecht komen in plaats van - wat ieder gezond denkend mens mag verwachten - op een veilige plaats in de holster van een diender of militair. Schietverenigingen blijken soms dekmantels te zijn van schietgrage labiele mensen, die buiten de  daarvoor aangewezen schietbanen andere opwindende oefenterreinen weten te vinden. Wellicht is de tijd rijp geworden om dit soort clubs maar te gaan ontmantelen en de leden te adviseren over te gaan op kleiduivenschieten of te gaan fuseren met boogschutterverenigingen.

IJkpunt 

Wat is er mis met de jeugd en moet ook Nederland rekening gaan houden met geweldsexcessen waar Erfurt en de rest van de Bondsrepubliek over wakker liggen? De jeugd zal weer een ijkpunt terug moeten krijgen, anders is de kans groot dat massadodingen ook in ons land voet aan de grond gaan krijgen. Als jongeren met T -shirts lopen met een onheilspellende tekst hopen we maar dat daaraan een ironische betekenis moet worden gehecht. Choose your own enemy and destroy him (kies je eigen vijand en vernietig hem) lijkt de nieuwe filosofie die het van de christelijke ethiek 'de vijand liefhebben gelijk jezelf' moet gaan winnen.