Citaten uit

Meisje helpt ouders en laat zich misbruiken

Koert van der Velde
Trouw, 27 juni 2003

"Doe je ogen dicht. Verbeeld je dat je ouders voor je staan. Kijk hen in de ogen. Kniel voor hen en zeg: dank u wel.''

Zo sprak, aldus het Duitse weekblad Der Spiegel, therapeut-goeroe Bert Hellinger een cliënt toe, vorig jaar tijdens een drukbezochte publieke sessie.

Voor iemand buigen is een teken van eerbied en onderdanigheid, en dat is wat slachtoffers van incest en andere ouderlijke slechtheid moeten tonen. 

[...] Buigen is nodig om het evenwicht in het gezinssysteem te herstellen. Elk systeem is hiërarchisch geordend en raakt uit evenwicht als leden dit niet erkennen.

Problemen als incest ziet Hellinger als een mislukte poging van de vader een verstoord evenwicht in het gezin te herstellen. De dader is iets ontzegd, meestal door zijn vrouw. De dochter helpt hen door zich te laten misbruiken om zo het evenwicht te herstellen.

,,Seks is niet slecht, zelfs niet als het incest is. Wanneer een kind dat hoort, voelt het zich opgelucht.''

[...] Hellinger hamert op 'het evenwicht van het systeem', en volgens hem is 

,,de plaats naast de schurk voor de therapeut een heel goede positie''. 
Sterker nog: 
,,Therapeuten die zich met het slachtoffer verbinden maken de situatie er alleen maar slechter op.''

[Annek] Tol [van de Stichting hulpverlening seksueel misbruik] noemt deze manier van denken 'hartstikke ziek'. 

,,Therapeuten die naast de dader gaan staan laten in feite het misbruik doorgaan.'' 

Dat sommige slachtoffers juist zulke therapeuten kunnen uitzoeken, begrijpt zij wel. 

,,Het is een bekende situatie, het voelt vertrouwd.'' Het 'systeem' is niet heilig, stelt zij tegenover Hellinger. ,,Als het niet deugt moet het overhoop.''

[...] Dat alleen bij ongelovigen de alarmbellen gaan rinkelen als ze zoiets lezen, blijkt bijvoorbeeld bij het Nederlandse new-ageblad Ode. Die ging op 'bedevaart' naar Hellingers dorp in Beieren, 

,,waar de man woont die eigenhandig de koers van de psychotherapie aan het veranderen is''. 

En trof er 'een zeldzame vriendelijkheid en zachtheid'. Over Hellingers 'feilloze' therapie concludeert het blad dat 

,,keer op keer blijkt dat de schuld die daders voelen veel zwaarder is dan de pijn van de slachtoffers''.

Jan Jacob Stam heeft de methode van Hellinger in Nederland geïntroduceerd. Hij leidt in Groningen een naar de grote therapeut genoemd instituut. [...]

Stam noemt zijn methode 'niet-normatief'. 

,,Maar ik zie dat die wel soms tegen de normen van de huidige maatschappij in gaat - bijvoorbeeld tegen het idee dat de vader slecht is. Dat de nadruk niet ligt op het welzijn van de cliënt, maar op het welzijn van het systeem van het gezin is voor de cliënt niet altijd leuk. Wat frappeert is dat mensen die een workshop gedaan hebben toch vaak zeggen dat het voelt alsof ze thuiskomen. Iets wat onbewust was, komt boven.''

Dat 'iets' staat op gespannen voet met de heersende individualistische levensvisie, maar wordt volgens Stam steeds meer gezien. 

,,Zo was het gezin voor de generatie van de jaren zestig afschuwwekkend, maar tegenwoordig leeft er weer een diep besef dat we een plek hebben in het familiesysteem.''

Slachtoffers van incest, en anderen met familieproblemen, hoeven geen buiging voor hun echte vader te maken. Buigen moeten ze alleen voor een stand-in. Hellinger werkt namelijk met 'familieopstellingen', een soort rollenspel. De plaats van vader, moeder en andere familieleden wordt ingenomen door willekeurig gekozen plaatsvervangers.

En dan gebeurt er een wonder, willen Hellinger-therapeuten hun publiek doen geloven: de spelers zeggen niet zomaar wat, maar brengen werkelijke gevoelens en verborgen motieven naar boven van degenen die zij vertegenwoordigen. [...]

Familieopstellingen zijn inmiddels ook buiten West-Europa populair aan het worden - tot in Venezuela, Japan, China en Korea. En behalve slachtoffers van incest blijkt Hellingers methode ook toepasbaar in het bedrijfsleven. Het hiërarchisch geordende systeem heeft prioriteit boven het deel, het bedrijf gaat voor de werknemer. Menig manager zal dit als muziek in de oren klinken. Deze maand komt Hellingers vertaalde boek erover uit, Nederlandse Hellinger-therapeuten zijn al langer op deze markt actief. Op de Open Universiteit past docent managementwetenschappen Wim Jurg Hellingers methode toe op merken.

[...] Sommigen vinden zulke sessies 'fascistisch en racistisch', weet hij, maar hijzelf vindt het 

,,juist verfrissend om iemand van de vorige generatie ideeën te horen verkondigen zonder zich iets aan te trekken van overdreven regels over wat politiek correct is en wat niet''.

In Duitsland gingen concentratiekampslachtoffers onder leiding van Hellinger-therapeuten de confrontatie aan met hun virtuele beulen. En in Nederland brengt psychiater Coen Blom met Hellingers rollenspel kinderen van nazi-slachtoffers in contact met kinderen van foute Nederlanders. 

,,Je ziet dan een fascinerend en onverklaarbaar proces op gang komen. Slachtoffers identificeren zich met daders en andersom. Dit gaat volledig voorbij aan ethiek. Het is haast oudtestamentisch.''