Citaten uit

Ik mag mijn eigen leven leiden 

Jan Jacob Stam
Open Deur, juli-augustus 2003

Soms leef je onbewust het leven van iemand anders. Je wordt de moeder van je moeder; je draagt een last voor iemand anders in de familie zonder dat je dat weet en wilt. De familieopstellingen van de Duitse therapeut Hellinger helpen om inzicht te krijgen in de plek die we in onze familie innemen.

[...]

Verborgen krachten 

Bert Hellinger, een inmiddels 77-jarige Duitse ex-priester en systeemtherapeut, heeft herontdekt hoe wezenlijk de plek die we onbewust innemen in het familiesysteem, voor ons leven is. Zijn methode van ‘familieopstellingen', waarbij aan het licht komt welke krachten er in families werken, is in een paar jaar tijd in Nederland bekend en populair geworden.

Bij deze familieopstellingen wordt niet veel gesproken. Iemand die zijn vraagstuk inbrengt, de cliënt, kiest uit de overige deelnemers mensen die zijn familieleden representeren. Dan worden die representanten door de cliënt opgesteld, naar een innerlijk beeld. En na enige ogenblikken gebeurt er iets bijzonders: de representanten krijgen toegang, lijkt het, tot wat er in de werkelijke familie van de cliënt speelt. Ze voelen dingen die ze niet eerder hebben gevoeld: warmte, kracht, achterover getrokken worden, soms trillen. Ze voelen hoe de relaties in de opgestelde familie zijn. En dat terwijl de representanten niets weten over de familie waar het hier om gaat. 

Het is een wonderlijk verschijnsel waar (nog) geen wetenschappelijke verklaringen voor zijn. Cliënten zijn vaak verbluft over de gelijkenis met de echte familie. Representanten die dit voor het eerst meemaken, zijn verbaasd hoe moeiteloos ze door gevoelens in beslag genomen worden, zodra ze zijn opgesteld.

Aan de hand van de beginopstelling wordt vaak duidelijk wat de verborgen krachten in een familie zijn. Dan worden de buitengesloten of vergeten personen in de opstelling gebracht, ze krijgen een plaats, worden geëerd met bijvoorbeeld een buiging of met kleine zinnen, zodat de familie weer compleet wordt. Ieder kan zijn of haar plek innemen, en leven en liefde kunnen weer stromen.

[...] 

Familiegeweten

Iedereen is ingebonden in een ‘familiesysteem'. Tot zo'n familiesysteem horen het huidige gezin met partner en kinderen, inclusief de vroeg gestorven kinderen en soms zelfs geaborteerde kinderen. Allen hebben evenveel recht op een plek. Ook vroegere partners. Verder hoort de familie van herkomst tot het familiesysteem: broers en zussen (ook degenen die als kind overleden zijn), ouders en hun vroegere partners, en grootouders.

Het zogenaamde collectieve geweten van een familiesysteem, door Hellinger ook wel de ‘grote ziel' genoemd, staat niet toe dat er iemand uit het systeem wordt buitengesloten of vergeten. Dan is er later vaak iemand die onbewust deze buitengesloten persoon volgt, nadoet of eert. Zulke ‘verstrikkingen' ontstaan uit een diepe liefde voor en loyaliteit aan mensen in het familiesysteem die een zwaar lot hadden, vroeg gestorven zijn of een persoonlijke last of schuld droegen.

[...]

Doorwerking

Een familieopstelling brengt iets in beweging in de ziel. Dat werkt lang en langzaam door, als een soort homeopathisch middel. Via de cliënt werkt het vaak ook door naar andere familieleden die niet aanwezig waren. Als de vader van het vorige voorbeeld cliënt was, dan kan er ook iets bij de dochter veranderen zonder dat ze erbij was. De vader hoeft niet veel te doen. Misschien vertelt hij terloops tijdens de afwas aan zijn dochter iets over zíjn vader, die hij nooit gekend heeft, zo gemist heeft en die hij nu een plek in zijn hart gegeven heeft. Misschien hangt hij een foto van die opa op. Of hij laat op een passend moment zijn dochter weten: ‘Ik blijf.'

Een opstelling doe je één keer, misschien later nog eens. Vaak brengt dat al veel op gang. Soms is het prettig om er met vrienden of een partner nog eens over te kunnen praten, maar het meeste werkt door zonder veel te doen.

Onderdrukte woede 

Verstrikkingen in de familie van herkomst kunnen ook gevolgen hebben voor de relatie tussen partners. Zo voelden een man en een vrouw zich leer verbonden met elkaar en begrepen niet waarom het telkens weer tot conflicten tussen hen kwam. Toen de vrouw op een dag woedend tegenover haar man stond, bemerkte een therapeut hoe haar gelicht veranderde in de gelaatsuitdrukking van een oude vrouw. De therapeut vroeg haar wie dele oude vrouw zou kunnen zijn. Toen herinnerde ze zich dat haar grootmoeder, die met haar man een herberg had gehad, vaak ten overstaan van de gasten door haar grootvader aan de haren door de herberg was gesleept. Haar werd duidelijk dat de woede tegenover haar man de overgenomen, onderdrukte woede was van de grootmoeder tegenover de grootvader.

Veel crises in de partnerrelatie die geen duidelijke reden hebben, vinden hun oorsprong in dergelijke verschuivingen. Dit proces verloopt onbewust en als we dit niet herkennen, zijn we eraan overgeleverd. Als we echter op de hoogte zijn van zulke verstrikkingen, hoeven we het lot of de last van een familielid niet meer te dragen. We voelen ons dan toch met hen verbanden, maar nu bewust. 

Groeipijn 

Liefde op het tweede gezicht is: erkennen dat de familie van de ander weliswaar anders is, maar net zoveel waard is als de eigen familie. En dat je de ander aanneemt, met alles wat in zijn af haar achtergrond meespeelt: de mogelijkheden, de beperkingen, de verstrikkingen.

Een partner op die manier aannemen, is vaak ook een stap bij de eigen familie vandaan. Je wordt ontrouw aan je eigen systeem van herkomst. Dat kan gepaard gaan met schuldgevoelens. 

We zijn allemaal uitgerust met een geweten dat ons feilloos vertelt wanneer we bij een groep horen of wanneer we het recht om bij die groep te horen op het spel zetten. Als we dingen doen die ons verzekeren van een plek bij onze familie, ons geloof, onze cultuur en ons land, dan voelen we ons goed en onschuldig. Zodra we iets doen dat niet meer bij deze groep past, voelen we ons schuldig. 

Opgroeien, volwassen worden, verbinding en verzoening met andere groepen, betekent de grenzen van het persoonlijke geweten overschrijden. De andere familie, het andere geloof, de andere cultuur is anders, maar evenveel waard als de mijne.

 Dat is liefde op het tweede gezicht. Liefde op het tweede gezicht groeit in de breedte en in de diepte.

Jan Jacob Stam is zeer betrokken bij de ontwikkeling van familieopstellingen in Nederland. Samen met zijn vrouw Bibi Schreuder richtte hij het Bert Hellinger lnstituut Nederland op. Ze geven workshops, opleidingen en lezingen.